Is ons systeem heilig of is er iets beters?

Het boek ‘Het begin van alles’ van Graeber en Wenbrow is een must read voor iedereen die niet blij wordt van de huidige politieke systemen. Het boek laat zien dat veel wetenschappers ons wijsmaken dat we vastzitten in dit systeem en dat veranderingen eigenlijk niet mogelijk zijn. De machtsblokken zijn te groot, dat is onveranderlijk, zo wordt er geredeneerd.

Wie het boek van Graeber en Wenbrow leest, gaat vanzelf nieuwe perspectieven zien. Er moet iets veranderen aan de ongelijkheid en omgang met macht in deze wereld. En het kan ook. Kijk maar.

De schrijvers van het boek geven voorbeelden van samenlevingen, waarin het delen van voedsel en goederen belangrijker is dan persoonlijk bezit. Dat streven naar persoonlijk bezit regeert onze samenleving, zowel op individueel niveau als op het niveau van organisaties en overheden. Er zijn echter goede voorbeelden van samenlevingen, die zich heel anders organiseerden.

De ene eye-opener na de andere komt langs in dit werk, maar de belangrijkste is de kernvraag: hoe kan het zijn dat wij mensen in de politieke valstrik terecht zijn gekomen waarin we nu zitten? Hoe kan het dat we het goed vinden dat de ene mens over de ander regeert, dat de een miljarden heeft en de ander niets? Hoe kan het dat we ons laten opsluiten in een systeem dat ongelijkheid bevordert en dat destructief is voor moeder aarde?

Je zal versteld staan van de voorbeelden van samenlevingen, waarin dingen anders geregeld zijn dan bij ons. Waarin mensen in gemeenschapszin leven, en elkaar helpen. Waarin mensen het een schande voor de gemeenschap vinden als iemand armoede lijdt. Waarin gelijkheid meer is dan alleen maar een woord. Waar wordt nagedacht over de vraag, of je een bepaalde technologische ontwikkeling wel wil, maar waarin je hem ook kan afwijzen als hij ethische bezwaren oplevert.

Leuk voorbeeld daarbij is dat historici vaak uitgaan van een ontwikkeling, die ze als onvermijdelijk zien. Het zou gaan om de ontwikkeling van jagers en verzamelaars naar landbouwers, die bewust iets verbouwen in plaats van voeding rapen of erop jagen. Ze gaan er ook vanuit dat die ontwikkeling verantwoordelijk is voor dingen als eigendom, wetgeving en dat soort zaken. En waar eigendom is, vindt ook uitbreiding plaats van het land van de een ten koste van de ander. En dan begint het gedonder, zo redeneren nog steeds veel historici. Waar land wordt uitgebreid, moet het worden verdedigd. En dan krijg je landbewakers en ordebewakers; het begin van legers en oorlog.

Vervolgens zou er door de ontwikkelingen in de technologie altijd schaalvergroting optreden, zoals bij ons is gebeurd tijdens de industriële revolutie. Massaproductie werd hierdoor makkelijker en zo ontstonden de fabrieken en andere productie-units. De staten groeien ondertussen, want grootgrondbezitters confisqueerden steeds meer land van de kleintjes. Uiteindelijk leidt dat tot staten, zoals wij die kennen. Wetgeving, politieke systemen en politie en leger beschermen de structuren van die staten.

Veel deskundigen gaan ervanuit dat het altijd zo zal gaan en onontkoombaar is. Dat het begint met jager-verzamelaars en eindigt met de staat zoals wij die nu kennen. Dat zoiets aangestuurd moet worden door regeringen en parlementen wordt daarbij als een vanzelfsprekendheid gezien. Met andere woorden: dit systeem zal ALTIJD ontstaan wanneer je mensen bij elkaar zet, en je moet het ermee doen, want het kan niet anders.

En dat is precies wat het boek bestrijdt. Het kan namelijk wel anders. Er zijn voorbeelden bekend van vreedzame samenlevingen, waarbij leiderschap niets te maken heeft met macht en bezit, waarbij geen advocaten nodig zijn. Een overgang van onze wereld naar dat soort samenlevingen kan zonder chaos verlopen; ook daarvan geeft het boek voldoende voorbeelden.

Een niet-globalistische wereld bestaande uit kleine eenheden, gebaseerd op liefde en delen, dat lijkt een ver ideaal, maar het boek opent in elk geval het idee dat het zou kunnen. En denk niet dat het een boek is dat door conspiracy thinkers geschreven is. Graeber en … zijn wetenschappers, die op zeer integere manier de strijd aanbinden met mensen als de bewierookte Harari.

Bijna humoristisch zijn de verslagen van indianen, toen zij een paar eeuwen geleden kennis maakten met onze westerse cultuur. Zij verbaasden zich erover dat wij ons vrijwillig lieten opsluiten in systemen van macht en onderwerping. Zij zagen het als een gevangenis, waarbij zij slecht begrepen wat ons dreef. Ook onze wetgeving hadden zij niet nodig om een goed leven met elkaar te leiden.

Overigens lees je weinig over dit soort ‘inheemse’ reacties in onze geschiedenisboekjes, die maar blijven uitgaan van het idee dat ‘wij’ Amerika ‘ontdekten’ en dat wij beschaving brachten in die landen. Bij herziening van de geschiedenis lijkt het mij dat ‘wij’ beschavingen hebben vernietigd, ten behoeve van een systeem dat ongelijkheid veroorzaakt, onze hulpbronnen uitput en een godsdienst bracht, die meer moord dan vrede bevorderde.

Het belangrijkste dat het boek in mij losmaakt, is het idee dat wij mensen in staat zijn om het systeem waarin we zogenaamd gevangen zitten, te veranderen. We hoeven niet te accepteren dat het is zoals het is. Dat een kleine groep rijken een grote meerderheid arm maakt. Dat de een alles heeft en de ander niets. Dat er machtsblokken zijn die hele werelden in beslag nemen. We kunnen met elkaar kijken naar veranderingen.

Maar het zal hard werken zijn om daar te komen. Een lange weg, maar misschien minder lang dan we denken. We zijn allemaal een beetje in mineur tegenwoordig. Covid, de Oekraïne, de klimaatcrisis, het maakt ons bang en ongerust. Maar het helpt echt om na te denken over de vraag wat we eraan kunnen doen. We zullen trouwens wel moeten. De wereld is heel onrustig geworden, de mensen verliezen hun vertrouwen in hun leiders en de klimaatschade gaat maar voort, ook al wordt dit ontkend door een groep mensen die baat hebben bij het systeem en die alles ontkennen wat hen van privileges berooft. Vooral hen zou ik dit boek gunnen.