Hoe voorkomen we dat neoliberaal winst-denken farmaceuten onbetrouwbaar maakt?

Zoveel mogelijk winst maken; dat lijkt de wet van de markt. En dat is prima zolang het gaat over auto’s of computers. Het wordt anders als er in jouw en mijn gezondheid wordt gehandeld. En dat gebeurt. En flink ook! De farmaceutische ‘marktkoopmannen en -vrouwen’ laten ons graag geloven dat het hen om onze gezondheid gaat. Helaas blijkt uit de feiten dat het vooral om de financiële gezondheid van het bedrijf en zijn aandeelhouders gaat. En dat gaat dat nogal eens ten koste van patiënten.

Ik richt me met dit artikel tot de groep jonge managers die een verschil wil maken en een meerwaarde wil hebben. Hun houding kan van onderscheidende betekenis zijn. Als zij zich als farmaceutische MT-leden verzetten tegen hen bekende misstanden, kunnen ze veel betekenen voor de samenleving. Want farmaceuten zijn er niet voor de winst, ze zijn er voor jouw en mijn gezondheid.

Na de val van het voormalige Sovjet-rijk en zijn satellietstaten in 1989 heerste er euforie in liberale kringen. Immers, gebleken was dat het socialisme niet werkte. Ineens werd er weer openlijk gesproken over hoge salarissen voor topmensen. Dat was niet helemaal nieuw na de dagen van hippie en provo. Yuppen waren er al sinds het begin van de jaren tachtig. Die maakten er in de Amsterdamse Reguliersdwarsstraat bij Oblomow geen geheim van dat ze veel geld wilden hebben.

De linkse partijen die zich hard hadden gemaakt voor kleine inkomensverschillen en een eerlijke verdeling van het geld verloren terrein. De PVDA slonk in een paar decennia van een sterke machtsfactor naar een kleine achterhoedepartij. Vakbonden verloren leden. Heel wat overheids- en semi-overheidsbedrijven werden geprivatiseerd.

Inmiddels zien we dat dat tij keert en zeker de farmaceutische wereld heeft dat hard nodig.  Nog steeds heerst de liberale opvatting, dat winst voor een bedrijf een normale zaak is. Dat is nu eenmaal een ongeschreven wet, en sommigen vinden zelfs dat ze daarvoor op aarde zijn. Hoewel hun reputatiemanagement erop gericht is het beeld neer te zetten dat ze heel sociaal denken, ligt hun legitimatie bij de aandeelhouder. Ze worden gedomineerd door dat o zo belangrijke ‘winst-denken’. En juist in de gezondheidszorg is dat slecht. Een lijstje dat dit bewijst.

De farmaceuten Purdue Pharma en Johnson & Johnson zijn beboet, omdat ze betrokken waren bij medicatie tegen kanker, artritis en rugpijn. Deze medicatie bevatte opiaten, zodat mensen eraan verslaafd raakten en overdoses namen. Sterfgevallen waren het gevolg.  Er zat een agressieve marketing achter. Genoemde farmaceuten hebben artsen en patiënten misleid over de risico’s.  En waarom? Om de winst.

Een andere farmaceutische gigant, Novartis, kreeg een fikse boete van 678 miljoen dollar. Het had artsen omgekocht en Griekse apothekers steekpenningen gegeven. Dit geval staat niet op zichzelf. Het omkopen van artsen komt meer voor. De gerenommeerde Deense farmaceut Novo Nordisk kocht Chinese artsen om en kreeg daarvoor in 2017 een stevige rekening gepresenteerd: 58,7 miljoen euro. Hoewel, wat is stevig wanneer je omzet op jaarbasis een slordige 15 miljard euro is?

De boete is dan 0,3% van de totale omzet. Ter vergelijk: als jij een salaris hebt van 5 000 euro, en ze zouden je voor te hard rijden een boete geven van 0,3%, dan moet je ongeveer 15 euro betalen. Als je 15 kilometer te hard rijdt, ligt die in de praktijk echter 10x zo hoog. In percentages betaal jij relatief meer voor hard rijden dan een bedrijf betaalt wanneer het onze gezondheid ondergeschikt maakt aan winst.

Pfizer heeft ook boter op zijn hoofd. In 2016 bleek het de prijs van een medicijn tegen epilepsie 26 x zo duur te hebben gemaakt. Hoezo staat de gezondheid van mensen dan voorop? Prijsopdrijvingen zijn geen unicum in de wereld van farmaceuten. De coronapandemie was voor sommige bedrijven bijvoorbeeld een uitgelezen kans om de prijs van vaccins te verhogen ten tijde van de pandemie.

Dit zijn maar een paar voorbeelden, maar in een eerder artikel op jongebazen.nl noemde ik er meer. De farmaceutische industrie heeft zich met agressieve marketingmethoden te vaak schuldig gemaakt aan de verkoop van medicatie met ernstige bijwerkingen, artsen met omkooppraktijken en onder valse voorwendselen beïnvloed en medicijnen geleverd die niet schoon genoeg waren. En ik herhaal het nog maar een keer: dit komt door de wens om winst te willen maken.

Was het nu maar zo dat het om een enkel bedrijfje ging, maar alle farmaceutische groten der aarde zitten erbij. Bayer, TAP, Merck, Pfizer, Novo Nordisk, Novartis, GSK, Astra Zenica en TAP. En als iemand de wanpraktijken aanhangig wil maken, loopt hij tegen een zeer agressief apparaat van bedrijfsjuristen en -advocaten aan. Want de strijdmethoden van sommige farmaceuten liegen er niet om. Het is in elk geval erg moeilijk om ze voor een rechter te verslaan.

Wie vindt dat hij goed moet omgaan met mens, dier en aarde kan niet marchanderen met medicijnen. Of het nou om artsen gaat, of om farmaceuten.  Artsen en farmaceuten doen nogal denigrerend over alternatieve geneeswijzen. Er is zelfs een vereniging tegen kwakzalverij. Als je vindt dat misstanden op dit gebied hard aangepakt moeten worden, moet je dat ook doen in je eigen kring. Niet vromer willen zijn dan de paus, als je zelf boter op je hoofd hebt.

Artsen benoem ik er bewust bij. Zij zijn het immers die ons onze medicatie voorschrijven. Het NTvG zet artsen neer als argeloze slachtoffers de farmaceuten met vileine marketingstrategieën. Maar omkoping is ook een verantwoordelijkheid van degene die omgekocht wordt. Reisjes, cadeautjes of geld aannemen, in ruil voor de verstrekking van een bepaald medicijn, is actieve bevordering van fout farmaceutengedrag.

Er is dan ook alle reden om de relatie tussen farmaceuten en artsen goed te blijven bewaken. De relatie tussen farmaceuten en artsen is echter een belangrijke factor bij onze gezondheid. Vandaar dat je waakhonden nodig hebt om te bewaken dat de reguliere gezondheidzorg zich aan de wet houdt.

Deze instanties zijn er. Het Europees Geneesmiddelenbureau (EMA) houdt in de gaten wat er op de Europese markt komt. Dat moet veilig zijn en niet in strijd met de afspraken. Die afspraken komen van de Europese Commissie, die de wetten en regels vaststelt voor farmaceuten. Naast deze internationale instanties hebben we in Nederland ook nog het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Elke lidstaat van de Europese Unie heeft zo’n lokale waakhond.

De vraag dient zich aan waarom al die misstanden hebben kunnen plaatsvinden, als we zulke prachtige instanties hebben. Om te beginnen lopen dingen met toezicht op en handhaving van wetten niet altijd goed. Onze instanties zijn traag. Daar moet echt iets aan gebeuren. Gebrek aan kennis over een nieuw product speelt daarbij een rol, maar ook het vermogen om misstanden op te sporen. Net als bij de ontwikkelingen op het internet lopen de instanties vaak achter op de werkelijkheid. Daarbij kan de internationale samenwerking echt een stuk beter.

Misstanden komen vooral voor omdat bedrijven te veel gericht zijn op winsten en aandeelhouders die natuurlijk vooral bezig zijn met uitkering van hun dividend. Dat zet druk in bedrijven. Er moet geld binnenkomen, waardoor farmaceuten stiekem blijven sjoemelen met prijsstelling, onderzoeksgegevens en relaties met artsen.

Onderzoeken naar effectiviteit en veiligheid van medicijnen zouden niet door farmaceuten gedaan moeten worden. Strengere wetten zouden ook kunnen helpen om te bevorderen dat bedrijven transparanter en eerlijker worden, maar dan moet je ook wat doen aan handhaving. Boetes mogen echt veel hoger zijn.

Of dat voldoende is op een markt die beheerst wordt door aandeelhouders betwijfel ik. Er is in de samenleving een tendens waarneembaar, dat we vermoeid worden van de inkomensverschillen. Misschien moeten we spreken over neo-socialisme. We hebben gezien dat het oude socialisme in de praktijk niet werkte, we hebben ook vast kunnen stellen dat het neoliberalisme niet goed is voor de grote meerderheid van de mensen.

Er moet iets te bedenken zijn dat de enorme inkomensverschillen reduceert. Het kan niet zo zijn dat iemand 192 miljard euro in zijn kontzak heeft zitten en met ruimtespeeltjes aan de gang is, terwijl hele volksstammen creperen van de honger. Daaraan moeten we iets doen. Maar dat zal nog wel even duren.

Vandaar dat je als patiënt heel kritisch moet blijven op dat wat je wordt aangeboden. Met de moderne internettechnieken kan je heel veel zelf uitzoeken. En mocht je manager zijn in een organisatie die niet zuiver handelt, zwengel dan discussies aan over integriteit, legitimatie en reputatie.

Durf op te staan tegen misstanden. Benoem ze, wend je er niet van af. Dat vergt moed, zeker voor carrièredieren. Maar waarom zou je het niet doen, als je meerwaarde wil hebben?

Bert Overbeek is al 30 jaar team innovator, organisatietrainer en -coach. Dit deed hij voor meer dan 100 organisaties. Overbeek vindt dat in teveel trainingen oude methodes en modellen worden gehanteerd, en dat er te weinig wordt gekeken naar de moderne tijd. (pitcher.support@hetnet.nl)