Hoe halen organisaties eigenlijk het beste uit hun hoogbegaafde medewerkers?

In mijn vak als trainer en coach kom ik meer dan eens mensen tegen, die zichzelf autistisch of ADHD’er noemen. Eigenlijk zegt nooit iemand hardop dat hij hoogbegaafd is. Terwijl ik door het gedrag van zo iemand regelmatig denk dat dit wel zo is.

Voor wie als trainer of coach in organisaties werkt is het echter wel belangrijk om dit te weten. Je wil iemand graag ondersteunen in zijn leerprocessen, dus is het handig als je hoogbegaafdheid leert herkennen. Alleen dan kan je iets voor iemand betekenen.

 Verwarring rond de term ‘hoogbegaafd’

Hoogbegaafden kunnen ergens heel goed in zijn, maar in andere dingen weer ondermaats presteren. Je kan op één rapport hele hoge en hele lage cijfers naast elkaar aantreffen. En ik praat hier uit ervaring.

In 2000 werd vastgesteld dat ik hoogbegaafd was. Daar was ik helemaal niet zo blij mee. Ik had al moeite genoeg om mezelf te begrijpen. Ik had net 2 jaar daar voor het etiket ADHD gekregen en daar was ik eigenlijk wel blij mee. Die term hielp.

Bovendien kon ik hem uitleggen aan anderen, zonder voor arrogant uitgemaakt te worden. Met de term ‘hoogbegaafdheid’ was het anders. Die klonk opschepperig en opgeblazen, vond ik.

Vandaar dat ik het er zelden over heb en me vaak meer focus op de ADHD-kant. Maar ik vind het, nu ik meer op leeftijd ben, toch belangrijk om het er meer over te hebben. Niet voor mezelf, dat is wel goed gekomen maar om anderen, die meer worstelen, te helpen. Want het is niet altijd makkelijk, die hoogbegaafdheid, niet voor jezelf, niet voor anderen; zeker niet als het om sociale aanpassing gaat en om gedrag in een werksituatie.

Aanleiding voor dit onderwerp is een paar gesprekken met een trainee, die enige tijd depressief was, terwijl ik het vermoeden heb dat dat lijden een stuk lichter gemaakt had kunnen worden. Ze had de diagnose ADHD gekregen, maar zowel haar mededeelnemers als ik twijfelden daaraan. Ze was niet impulsief en liet vaker dan eens zien dat ze heel gestructureerd kon handelen.

Kenmerken van hoogbegaafdheid

Ik zag bij haar echter alle zeven kenmerken van hoogbegaafdheid, die ik hieronder heb opgesomd. Lees maar even mee.
       1.     Hoogbegaafden hebben een sterk analytisch vermogen  2.     Ze hebben een hoog energieniveau en zijn gedreven; vaak ook perfectionistisch.
       3.     Ze ervaren vaak sterke emoties en kunnen zeer gevoelig zijn voor hun omgeving en de gevoelens van anderen.
       4.     Ze zien leren als een levenslang proces, zijn nieuwsgierig naar kennis en mensen.        

5. Ze zijn in staat om op meerdere niveaus na te denken en verschillende perspectieven tegelijk te overwegen. Dit leidt tot vernieuwende ideeën.
   6.     Het zijn snelle en vaak creatieve denkers. Hierdoor voelen autoritaire sturing, herhaling van taken of routines belemmerend, traag of saai.
          7.     Ze kunnen soms zomaar een poosje ‘normale’ dingen verwaarlozen. Dit gebeurt wanneer ze zich op een bepaald interessegebied focussen. De rest is dan niet interessant meer.
   
   

Beperkingen van hoogbegaafdheid

Opmerkzame lezers hebben het al geconcludeerd: het is niet zo dat het zo geweldig is om hoogbegaafd te zijn of dat hoogbegaafdheid alleen maar voordelen heeft. Hoogbegaafdheid betekent dat iemand uitzonderlijk sterk is op bepaalde gebieden, maar het betekent niet automatisch dat hij in alles uitblinkt. Hij blijkt zelfs faalangstig op gebieden waarin hij niet per sé uitblinkt.

Het komt echter vaak voor dat hoogbegaafden op sommige gebieden juist grote moeite hebben. We geven zes voorbeelden.

       1.     Hoogbegaafden kunnen sterk zijn in abstract denken of analytisch redeneren, maar moeite hebben met praktische of alledaagse taken, zoals organiseren of huishoudelijke taken.
       2.     Ze kunnen moeilijkheden ondervinden in het contact met anderen, omdat ze een aversie hebben tegen babbeltjes, gangbare omgangsvormen en beleefdheden. Hierdoor kunnen ze zich geïsoleerd gaan voelen en zelfs eenzaam.
       3.     Hoogbegaafden stellen nogal eens taken uit of niet afmaken, omdat ze de lat te hoog leggen en dan denken dat ze er niet aan kunnen voldoen.
       4.     Belangrijke taken die hen niet interesseren, blijven nogal eens liggen. Te saai, vinden ze.

5. Ze kunnen moeite hebben met fijn-motorische taken, zoals veters strikken, een knoop aan een jas naaien, tekenen of ander handwerk. Dit kan tot flinke frustratie leiden
6. Het kan ook gebeuren dat hoogbegaafden aan zichzelf twijfelen, ook al presteren ze bovengemiddeld op veel gebieden.
7. Hun ‘anders zijn’ leidt er soms toe dat ze zich ‘raar’ voelen en op zoek gaan naar modelgedrag van anderen. Het is een gevecht tussen (1) denken dat ze het verkeerd doen en dus hun gedrag moeten veranderen en (2) denken dat ze het beter doen dan anderen.

Hoogbegaafden hebben een verhoogde gevoeligheid, zijn intens en bovendien snel in hun denken. Maar daardoor ervaren ze dus ook weinig innerlijke rust. Mede omdat de communicatie met hun omgeving uitdagingen geeft.

Wat kan je als trainer hoogbegaafden aanreiken?

De vraag voor trainers, coaches en andere Learning & Development-professionals is: wat kun je ze als trainer, coach of docent bieden in hun ontwikkelingspaden? Om die vraag te kunnen beantwoorden, is het nuttig om te weten welke dingen helpend zijn voor hoogbegaafden.  We hebben er een aantal op een rij gezet die onmiddellijk kunnen worden opgepakt.

1. 
   Mindfulness en meditatie werken prima bij hoogbegaafden. Hun gepieker en geanalyseer zorgen nogal eens voor overprikkeling. Daarbij helpen mindfulness en meditatie.
   2. Een hoogbegaafde geest kan snel overprikkeld raken door veel ideeën en projecten tegelijk. Structuur en planning helpen dan
2. Regelmatige beweging vermindert stress, verbetert de stemming en helpt bij ontlading van de energie.
   
   4. Momenten van alleen-zijn zijn belangrijk om overprikkeling te voorkomen. Omdat ze op veel niveaus tegelijk voelen en denken hebben ze tijd nodig om dingen te verwerken.
   5. Gelijkgestemden begrijpen vaak beter de intensiteit en diepgang van de gedachten en emoties van een hoogbegaafde. Daarom is het belangrijk dat in vriendschappen deze dingen een plaats hebben.
   6. Creativiteit kan een manier zijn om gedachten te kanaliseren of om te ontsnappen aan de constante mentale activiteit. Creatieve uitingen bieden een uitlaatklep voor de intense ideeën stroom.
3. Hoogbegaafden kunnen te veel hooi op hun vork nemen. Dit komt doordat ze breed geïnteresseerd zijn en snel kunnen leren. Dit kan leiden tot overbelasting, daarom is het belangrijk dat ze grenzen stellen.
   8. Cognitieve technieken zoals ‘gedachten parkeren’ of ‘mentale rustpauzes’ kunnen helpen om tijdelijk afstand te nemen van intensieve denkinhoud.
   9. Professionele begeleiding kan soms nuttig zijn. Coaches of therapeuten die ervaring hebben met hoogbegaafdheid kunnen helpen bij stressmanagement en bij de aansturing van jezelf.
   
   

Hoogbegaafd talent aanboren, niet onbenut laten

In het kader hiervan dienen trainingen en opleidingen voor hoogbegaafden ruimte te maken voor dit soort zaken. Ze richten zich op meer rust in de ‘mind’ van een hoogbegaafde, op reflectietijd, op zelfwaardering, op geduld met de omgeving en op het gebruik van creativiteit.

Op scholen zijn hier ontwikkelingen te zien, maar in training en coaching (Organisatie-‘Learning & Development’) wordt er te weinig mee gedaan. Hierdoor komt het voor dat deelnemers met een meer dan modale begaafdheid hun werk en opleidingen vaak als weinig inspirerend zijn gaan ervaren en dat is niet alleen jammer, maar ook blijft hierdoor talent onbenut, waar je erg veel aan kan hebben.

Bert Overbeek organiseert in de winter van 2024/2025 bedrijfstrainingen en individuele coaching voor hoogbegaafden en ook voor ADHD’ers en hun begeleiders. In beide zaken is hij niet alleen trainer en coach, maar tevens ervaringskundige. Mocht je interesse hebben, laat het dan even weten via bertoverbeek@icloud.com