Het belang van humor op de werkplek

In dictaturen of directief aangestuurde organisaties wordt er niet veel gelachen. Humor kan zo krachtig zijn, dat grappen maken over leiders hun reputatie kan schaden. Daar zijn ze althans bang voor. De werkelijkheid is vaak anders. Als een leider mee kan lachen, wordt dat meestal als sympathiek ervaren. Lachen zorgt namelijk voor verbinding; iets dat iedereen wil. 

Wie om zichzelf kan lachen en om de dingen die hij meemaakt, ‘hangt boven’ de situatie. Hij laat zich er niet door meeslepen. En dan lijkt humor ineens op een vrolijk meditatie-effect. Mits goed gebruikt is humor goud waard. Van de effecten hebben afdelingen vaak jarenlang plezier.

Vandaar dat ik het komende jaar veel aandacht zal hebben voor humor op de werkplek. Ook voor de samenleving zou het een goed medicijn zijn. Polarisatie is ongeveer het tegenovergestelde van humor. Waar meningen de gemoederen verhit, zorgt humor voor een zachte toon in de gesprekken. 

Bij een recyclebedrijf was in het begin van de jaren ’10 een wisseling van CEO. De resultaten van het bedrijf bleven achter bij de verwachtingen. Onder de oude, mensgerichte CEO waren er jarenlang goede resultaten geboekt, maar de markt veranderde en de cijfers van de organisatie waren toe aan een opkikker.

De nieuwe CEO was allesbehalve mensgericht. Zijn inlevingsvermogen zat ver onder het vriespunt. Zijn aanpak was niet alleen directief, maar hij schoffeerde medewerkers publiekelijk. Tijdens een managementbijeenkomst zei hij door de microfoon dat de teamleider van een financiële afdeling ‘nog niet tot tien kon tellen’.

Het was niet de eerste belediging. Mensen gaan in dit soort situaties vaak zwijgen. Ze zijn vooral angstig voor de macht die iemand heeft. Het werd dan ook even heel stil in de zaal. Het was de teamleider die de stilte doorbrak. Hij stond op.

‘Ik wist niet’ zei hij droogjes ‘dat het de bedoeling was dat we in een telraam moesten veranderen.’

Waarop de CEO een excel sheet pakte die zojuist besproken was.

‘Need I say more?’ zei hij terwijl hij met de excel sheet een zwaaibeweging maakte boven zijn hoofd.

De teamleider liet zich echter niet meer uit het veld slaan.

‘Ik zie dat je me al aan het uitzwaaien bent,’ zei hij met zelfde droogheid.

De zaal begon te lachen. Dat was eigenlijk al een beetje begonnen na de eerste opmerking, maar toen gebeurde het nog zachtjes en sniffend. De opmerking over het uitzwaaien zorgde echter voor een bevrijdend lachsalvo. Alsof er iets van de zaal afviel. De CEO voelde wel aan dat hij beter een beetje mee kon lachen dan de boel op de spits te drijven.

‘Goed dat er af en toe even een grap gemaakt wordt’ mompelde hij in de microfoon ‘Dat is goed voor de samenwerking. Maar vanaf nu wel zorgen voor een beter resultaat.’

Na de bijeenkomst kreeg de CEO van de Raad van Commissarissen te horen dat zijn resultaten prima waren, maar dat hij wel iets vriendelijker mocht worden.  Hij en de teamleider werden nooit dikke vrienden, maar als ze elkaar ontmoetten was er toch een zeker respect van de CEO voor de teamleider.

Dit is één van de voorbeelden uit mijn carrière, die de functie van humor laat zien. Humor (lees de definitie in hoofdstuk 2) heeft een effect op samenwerking, dat niets anders heeft. Zowel in positieve als in negatieve zin. Het brengt namelijk zowel eenheid als verdeeldheid. Humor kan enorme gevolgen hebben.

In Nederland verdween er ooit een alcoholvrij biermerk omdat een cabaretier het belachelijk maakte. Een heel bedrijf failliet door een paar grappen. Een paar grappen waren ook verantwoordelijk voor een paar vreselijke terreuracties vanuit de radicale moslimgemeenschap.

In mijn artikelen over humor zal ik echter op zoek gaan naar de positieve kracht ervan, zodat humor een functionele kracht kan zijn in werk en privé. We zijn er aan toe in deze polariserende samenleving, waarin we onszelf veel te serieus nemen. Humor helpt ons om de dingen te relativeren, om het soms moeilijke bestaan wat lichter te maken, als dat nodig of wenselijk is. In mijn artikelen zal het dan ook gaan over functionele humor. Humor die ons helpt om in samenwerking beter met de dingen om te gaan.

We moeten het kaf van het koren leren scheiden, als het om humor gaat. Humor kent nu eenmaal niet alleen voordelen, maar ook nadelen. Mensen kunnen haar bijvoorbeeld als kwetsend ervaren. En in psychologische kringen, maar ook in spirituele kringen, wordt wel eens gezegd dat belangrijke gevoelens of dingen ‘weggelachen’ worden. Humor kan soms ook ‘plat’ zijn, pijnlijk en mensen buitensluiten.

Wie die kant van humor benadrukt, mist de positieve kracht ervan. Humor kan namelijk heel diepzinnig zijn, veel relevante informatie bevatten en in filosofische zin een vorm van verlichting zijn. Ze speelt ook een rol bij het relativeren van macht. In carnavalsoptochten lachen mensen graag om imitaties van hun leiders. Dit heft al millennia voor een moment de ongelijkheid op die in hiërarchieën tussen mensen ontstaat.

Zelf ben ik als spreker ook wel eens op de hak genomen. Ik herinner me dat natuurlijk goed. Ik had een verhaal gehouden, maar aan het einde van de dag werd ik op de hak genomen door een Vlaamse poppenspeler. Toen ik het er later met hem over had, zei hij dat hij het publiek te hoogdravend vond praten over me. ‘Charisma is mooi, maar adoratie mag aangepakt worden, want daardoor gaat de boodschap verloren.’

Hij wilde de boodschap redden door een ongezonde ontvangst van die boodschap op de korrel te nemen, zei hij later. Het kan ook gebeuren dat de verpakking van de boodschap ‘ongezond’ is. Mensen gebruiken dan cliché’s en memes. Dat komt onecht over.

In Nederland hebben we een goede traditie van grappige acteurs en schrijvers, die dit aanpakken. Koot en Bie waren er vroeger beroemd om, Jiskefet, en tegenwoordig hebben we Japke Bouma, die in haar eentje de holle frazen en ‘vaagtaal’ aan de kaak stelt. Het ego van de sprekers krijgt dan geen kans.

In dictaturen of directief aangestuurde organisaties wordt er niet veel gelachen. Humor kan immers zo krachtig zijn, dat grappen maken over leiders hun reputatie kan schaden. Daar zijn ze althans bang voor. De werkelijkheid is vaak anders. Als een leider mee kan lachen, wordt dat meestal wel als sympathiek ervaren. Lachen zorgt namelijk voor verbinding; iets dat iedereen wil.

Wie om zichzelf kan lachen en om de dingen die hij meemaakt, ‘hangt boven’ de situatie. Hij laat zich er niet door meeslepen. En dan lijkt humor ineens op een vrolijk meditatie-effect. Mits goed gebruikt. 

Bert Overbeek is een ervaren management-trainer en -coach en begeleidt bovendien al jaren teams.