Heb jij ook altijd gelijk? Dan weet je zeker dat je het niet hebt

Nu kunnen wij, leden van de weerspannige homo sapiens stam, andere mensen wel wappies noemen, maar ondertussen overschatten wij onszelf nogal. En ja, dat is onderzocht. Niet één keer, niet tien keer, niet honderd keer, maar duizenden keren. Mensen vergissen zich wanhopig vaak. En dat wordt niet minder als ze denken dat ze ‘de’ waarheid kennen. Want we snappen er geen pepernoot van.

Een willekeurig voorbeeld.

‘Mijn buikgevoel en intuïtie vertellen me alles’, zei een mooie vrouw me onlangs, ‘en ze zijn altijd waar’.

Ik knikte bevestigend, omdat ik bij schoonheid soms zo in beslag wordt genomen door wat ik zie, dat mijn reactievermogen verandert in een kom met water verdunde pudding. Ondertussen was ik het met haar oneens, want er is simpelweg geen pratend buikgevoel. Gevoel en gedachten zitten in de hersenen. Het kan vóelbaar zijn in je buik of in de hartstreek, maar het wordt in je hersenen geproduceerd en daarna razendsnel door je lichaam heen gejakkerd. Dit gebeurt via allerlei chemische en elektrische processen die je pas een beetje leert begrijpen na wat verdieping in de biologie, psychologie en natuur- en scheikunde.

Dat je buikgevoel altijd gelijk zou hebben is kul. Wie bepaalt dat? Inderdaad, hetzelfde brein dat het ‘buik’-gevoel produceert. Is dat brein dan onfeilbaar? Nee, dat brein is gebakken door miljarden jaren evolutie, en wie denkt dat evolutie een perfecte schepper is moet terug naar de schoolbanken, wat op zich een prima initiatief zou zijn. Dan zouden we het misschien, heel misschien, gaan inzien.

Ons brein slaat van alles op. Bewust maar vooral ook onbewust. Je leert daardoor juiste en onjuiste dingen, heel erg vaak zonder dat je er erg in hebt. En het maakt niet uit of je hoog- of laagopgeleid bent, of bewust of onbewust leeft, want je brein trekt op zijn eigen houtje allerlei conclusies.

Daar komt bij dat het homo sapiens brein, dat dus ook jouw buikgevoel produceert, lui is en veel te snel tevreden is met informatie. Als het de kust veilig waant, houdt het eigenlijk op met zijn activiteit. Die veiligheid lijkt gegarandeerd als we controle hebben, en het brein geeft ons die indruk als we een coherente redenering bakken, zelfs al klopt er niets van die coherente redenering. Het brein wil gewoon snel terug naar de hangmat, dus ‘babbelt’ het zichzelf de veiligheid in. Ook als de kust helemaal niet zo veilig is als ons brein, en dus ons buikgevoel, ons wijsmaakt. Mensen bouwen huizen op aardbreuken en denken dan dat hen niets zal overkomen. Anderen wel, maar hen niet. Een breintruuk.

Het homo sapiens brein is voor nogal wat illusies gevoelig. Zo is er de leiderschapsillusie. Als iemand 1 meter 95 is, een beetje nors kijkt, een zware stem heeft en zelfvertrouwen uitstraalt, is ons onderbewuste gerust gesteld en gaat ons brein de hangmat in. Dan is er de kennisillusie. Een breingrapje, dat ons de illusie van overzicht geeft en bovendien het idee dat we iets kennen en begrijpen. Zo weten wij precies hoe het weer zich gedraagt, wat de bondscoach van het Nederlands elftal verkeerd doet en welke politieke partijen deugen en niet deugen. Dat wil zeggen: we weten het niet, maar ons brein maakt ons wijs dat we het weten.

In mijn boek ‘Het Flitsbrein’ vind je nog meer van die misleidingen van het brein. Zes illusies en nog een aantal andere denkfouten. Zoals selectieve waarneming. Ken je dat? Bij selectieve waarneming verzamel je feiten die je mening bevestigen, maar je negeert feiten die je mening tegenspreken. Je leest alleen de media die passen bij je overtuigingen en demoniseert de media die feiten tegenspreken. Het erge hiervan is dat we ook nog gevoelig zijn voor uitzonderlijke situaties, die emotioneel verteld worden.

Ik kan nog wel even zo doorgaan, maar als ik dit weer zo opschrijf, dan heb ik toch met ons te doen. Met ons als vaak worstelende soort in een moeilijke samenleving, maar ook met de wereld die met onze roofdierachtige kant te maken heeft. Wij mensen worden te vaak gedreven door biologische instincten die we zelf niet door hebben. Territoriumdrift, machtswellust en voortplantingsbehoefte voeden in de diepte de dingen die we zoeken. Het brein wil zich daar niet te veel bewust van zijn. Liever neemt het met een zak popcorn in de hand amusement tot zich. Of geeft het gewoon toe aan de eigen instincten. Of aan het eigen ‘buikgevoel’, want ‘iets aanvoelen’ is nu eenmaal veel lekkerder dan je ergens ècht in verdiepen.

Het zou ons helpen als we in onze discussies met elkaar, bijvoorbeeld over virussen en overheden, goed naar elkaar leren luisteren. Twee weten meer dan één. Van oudsher heeft homo sapiens vooral dingen bereikt door samenwerking. Meestal beperkte die zich tot de eigen stam of familie.

We zijn als mensheid echter op een niveau aanbeland, dat we niet alleen met onze eigen stam of volk moeten samenwerken, maar met álle leden van onze stam. Dit om een politiek systeem te realiseren, dat ons allen en onze planeet dient. Daar past kritiek op bestaande politici en machthebbende instituten bij, maar ook zelfreflectie en de bereidheid tot verandering.

Klinkt droog, ik weet het, saai als gedroogd hout dat niet gestookt mag worden,maar we zullen -om de boel te redden- onze natuurdriften en breinmisleidingen moeten leren ombuigen. Zodat we de natuurdriften constructief leren inzetten. Dat noem ik dan: je ontwikkelen van een natuurdriftig tot een geestdriftig wezen. We hebben elkaar gewoon hartstikke nodig. Naar je medemens luisteren zou wel eens meer kunnen opleveren dan steeds je mening over anderen heen tetteren.