De vervelende boodschappen uit de klimaatdiscussies en ons verzet daartegen

Waar gaat de wereld heen? Trainer en coach Bert Overbeek publiceert op jongebazen.nl vanaf 1 februari 2023 artikelen die jonge (en oudere) managers en hun medewerkers helpen om organisaties gezond(er) te maken. Leiderschap in de 21^e eeuw zal volgens Bert gericht moeten zijn op de gezondheid van organisaties, maar ook van mensen, dieren en onze planeet in het algemeen. Het gaat erom ons leven en dat van anderen leuk en leefbaar te maken. 

In de artikelen zal Jongebazen zich richten op de organisaties die worden beschreven als ‘de 50 gevaarlijkste bedrijven ter wereld’. Dit is de titel van een in 2022 uitgegeven boek van twee Finse onderzoeksjournalisten (Raeste & Sokala). We zullen de organisaties een voor een bekijken en ons in de artikelen opstellen als adviseurs om ze te helpen. Veroordelen van organisaties is gemakkelijk, maar vaak doen ze iets omdat klanten erom vragen. Jongebazen wil met zijn artikelen juist bedrijven helpen, die als ‘gevaarlijk’ gelden. 

Ik ga het toch maar eens hebben over ons leefmilieu. Daar gaat het, zoals iedereen weet, niet zo goed mee. En er zijn verschillende geluiden te horen over de oorzaak. De vraag daarachter is: kunnen wij mensen er iets aan doen? Kunnen wij de verwachte orkanen, tsunami’s, bosbranden, droogtes, overstromingen, aardbevingen en andere rampen afwenden? Hebben wij er met ons gedrag een aandeel in dat gletsjers en ijskappen verdwijnen, of is het nu eenmaal zo dat er schommelingen zijn in temperaturen, die door de natuur worden veroorzaakt?

Over deze vragen wordt nog wel eens gediscussieerd. De meeste  mensen die er verstand van hebben zijn het er echter over eens dat de verbranding van fossiele brandstoffen als olie, gas en kolen veel invloed hebben. Ze leiden tot een versterkt broeikaseffect, waardoor de aarde meer opwarmt. Dit leidt tot verandering van basiscondities. Er is een klein groepje wetenschappers (denk aan geoloog en TU Delft-hoogleraar Salomon Kroonenberg) dat dit betwist, maar hun argumenten zijn in grote lijnen weerlegd. Het gaat om dit soort argumenten:

-‘Klimaatverandering is natuurlijk en heeft niets te maken met menselijke invloed’. Dit argument gaat voorbij aan de snelheid waarmee klimaatveranderingen nu plaatsvinden. Die ligt hoger dan ooit in de geschiedenis van de mensheid. Overigens ontkennen mensen als Kroonenberg niet dat mensen mede invloed hebben op het klimaat, maar dat in de geschiedenis van de aarde sowieso grote temperatuurwisselingen plaatsvinden.

-‘CO2 is een natuurlijk gas, dus kan het klimaat niet veranderen door ons gebruik van CO2. Immers, de aarde weet hoe ze ermee om moet gaan.’ Dit argument doet niets met de drastische toename van de hoeveelheid CO2 in de atmosfeer door ons gedrag. Het verwaarloost dat gegeven en dus is de redenering onvolledig.

-Men zegt dat er geen overeenstemming is onder wetenschappers over klimaatverandering. Dit klopt niet. Er is brede consensus over de invloed van mensen op de klimaatverandering.

-‘De opwarming van de aarde is gestopt’. Dit klopt niet. De opwarming gaat door. Verschillende jaren met een lichte afkoeling zijn helaas niet genoeg om de conclusie te trekken dat de opwarming is stopgezet.

Boodschappen over offers zijn nooit leuk

Voor mij persoonlijk is het zonneklaar dat ons gebruik van fossiele brandstoffen en onze uitstoot van CO2 en methaan effect heeft op onze leefomgeving. Mensen (en vooral bepaalde organisaties) hebben echter hele goede redenen om te vechten tegen het idee van de menselijke invloed op de klimaatverandering.  Het raakt namelijk aan zo ongeveer alles wat we leuk en lekker vinden. Het is gewoon geen leuke boodschap; er zit vrijwel geen goed nieuws tussen. Het vraagt offers en geen kleine.

Met een beetje fantasie zou je zelfs kunnen zeggen dat onze vrijheid momenteel drijft op fossiele brandstoffen! De auto en het vliegtuig waarmee we ons verplaatsen, onze voeding, het reizen, de energie waarmee we onze huizen verwarmen en onze lampen laten branden, het zijn allemaal onderdelen van het systeem dat we met elkaar in stand houden en die een effect hebben op ons klimaat.

Heel veel vrolijker word je ook niet van de manier waarop belangrijke wereldleiders omgaan met het milieu. Ze wekken achterdocht door geheimzinnig te doen over hun zeer besloten Bilderberg-en World Economic Forum- bijeenkomsten; plaatsen waar informeel over grote thema’s wordt gesproken. Ook onze premier loopt daar rond. Niet alleen politici trouwens, maar ook grote businessmensen zijn gast op die bijeenkomsten. Dat maakt allemaal niet minder verdacht. Wat te denken van belangenverstrengeling van politiek met business en commercie?

Ik ben zeker geen complotdenker, maar deze dingen hou ik scherp in de gaten. Ik vind het niet vreemd dat wat kritischer mensen complotten zoeken en ook zien in de dingen die gebeuren. Jammer is dat de discussies altijd zo fel verlopen tegenwoordig. Ik heb altijd meer geloofd in het ‘en-en’-denken dan in ‘of jij hebt gelijk, of ik heb het’. Ik denk dat we elkaar nodig hebben. Kritische denkers die wat achterdochtig zijn op overheden en mensen die dat wat minder hebben.

Het speelt vervuilende organisaties in de kaart dat de klimaatdiscussie zo politiek gekleurd is tegenwoordig

Wat ik ingewikkeld vind, is dat het gesprek over klimaatverandering de politieke kleur bepaalt tegenwoordig. En de politieke kleur bepaalt ook dat gesprek dan weer. Wat daar jammer aan is, is dat mensen de klimaatverandering gaan ontkennen, omdat hun tegenstanders er mooie sier mee maken. Ze gooien als het ware het kind met het badwater weg. Niet doen. Temeer omdat dat bedrijven in de kaart speelt, die meer invloed hebben dan politici (soms moet zelfs het beleid naar hen worden omgebogen). Ik noem er een paar, die in het nieuws zijn geweest.

Coca Cola levert een gigantische bijdrage aan de hoeveelheid plastic die in ons milieu ronddobbert. Cargill, ook een reus op de food market, leverde een bijdrage aan de verwoesting van Braziliaanse wouden. Dan zijn er de bedrijven die onbelemmerd en zelfs in toenemende mate CO2 uitstoten en zich verzetten tegen milieunormen, zoals de Polska Grupa Energetyczna, de China Petroleum Corporation, Glencore, Ryanair, wederom Cargill, de vleesmoloch JBS, en dan de olie gerelateerde bedrijven zoals Chevron, Gazprom en Saudi Aramco. Die laatste drie worden zonder scrupules gefinancierd door JP Morgan.

Denk nou niet dat je er dan bent. Vliegtuigmaatschappijen, farmaciebedrijven, bestrijdingsmiddelen en andere ongein in landbouw en veeteelt vervuilen lucht, water en bodem.  Cargill doet weer mee, heel wat bierbrouwers, Bayer, Boeing, Airbus en verder natuurlijk alle luchtvaartmaatschappijen. Koch mogen we noemen als het gaat over het openhouden van milieu-onvriendelijke mijnen. Dit bedrijf ontkent het probleem van de klimaatverandering. Ikea, JBS en Chevron zijn in het nieuws ooit genoemd in verband met het kappen van de oerbossen en regenwouden, die o zo belangrijk zijn voor onze gezondheid en het reduceren van de CO 2 uitstoot.

Overzie je dit veld van bedrijven, dan zie je in waarom het zo stroef gaat met de implementatie van milieunormen. Sommigen lopen aan de leiband van de overheid, anderen zijn zo belangrijk, dat economieën het niet kunnen bolwerken als deze bedrijven zouden omvallen. Bovendien hebben ze vaak geweldige juristen in dienst.  Hen aanklagen kan heel vervelende gevolgen hebben.

Dingen die nu al gebeuren door de klimaatverandering

In 2020 deed ik veel research over milieuproblematiek voor mijn boek ‘De liefdesarchitect’. De hier onder vermelde voorbeelden komen uit dit boek. (Het is een behoorlijke opsomming. Als je het niet helemaal wil lezen kan je doorgaan tot verderop. Ik heb de opsomming voorzien van deelstreepjes aan het begin, zodat je door kunt scrollen tot het punt waar je ze niet meer ziet.)

-Een warmer en vochtiger klimaat bevordert de verspreiding van parasieten, infectieziekten, epidemieën en bacteriën. Als bovendien de UV- straling toeneemt, neemt onze afweer tegen infectieziekten af en nemen huidkankers toe. Universiteiten hebben ontdekt dat mensen door klimaatopwarming ook last kunnen krijgen van hittestress, allergieën en longproblemen. En laten we de muggen niet vergeten. Zij brengen in de tropen al jaren ernstige ziekten als malaria en dengue over. Door de klimaatopwarming zie je dat de grenzen van de tropen zich oprekken en dat deze ziekte overbrengende insecten zich over grotere gebieden aan het verspreiden zijn.

-Overbevissing verstoort de balans in visrijke gebieden. De afgelopen jaren zijn er meer dan 50 vissoorten uitgestorven. Niet alleen de bevissing zelf is een bedreiging, maar ook de talloze achtergelaten fuiken, sleepnetten en visnetten, die waterdieren en vogels verstrikken.

-Een ander probleem is dat de zuurtegraad van de oceanen flink gestegen is, omdat de zee liefst 1/3 opneemt van de CO2-uitstoot. Vissoorten zien daardoor de kwaliteit van hùn voedsel hard achteruitgaan. Je moet hier denken aan mosselen, plankton en koraal, die minder calcium opnemen door de CO2-opname van de zee.

-Ook bijzonder slecht voor vogels, vissen en oceaanflora zijn oorlogen en olierampen (Deepwater Horizon in Mexico, de Exxon Valdez en de Atlantic Express die samen ongeveer 1,2 miljard liter olie in de zee lieten uitstromen). Effecten houden veel langer aan dan mensen beseffen.

-Kranten vertelden, dat commerciële cruiseschepen jaarlijks bijna 20 keer zoveel zwaveloxiden uitstootten dan alle 260 miljoen Europese auto’s bij elkaar. Zwaveloxiden veroorzaken zure regen en longkanker. Werven die cruiseschepen maken, geven meestal geen interviews over vervuiling. Die wordt bijna altijd ontkend of verdoezeld, maar er kan echt wel iets aan gedaan worden. Zo kunnen er filters geplaatst worden op de schoorstenen. Ook is er walstroom, waarmee de schepen van energie zijn te voorzien zonder dat motoren draaien. Maar walstroom is duur voor gemeentes, die de aanschaf daarvan keer op keer uitstellen.

 -Via kleine organismen zoals plankton komen plastic en andere chemicaliën in het voedsel terecht. Die verspreiden zich via vis door de hele voedselketen. Dat wetenschappers ondanks dit alles niet zo bezorgd zijn, heeft te maken met het feit, dat nare effecten pas op beginnen te treden, als de concentratie plastic honderden keren hoger ligt dan nu in de natuur wordt gevonden. Toch zijn er in de Middellandse en de Baltische Zee plekken gevonden, die dicht bij dat soort concentraties komen.

-Dan de blauwalgen. Die kunnen bij algenbloei hoge dichtheden in het water bereiken als de warmte toeneemt, waarbij ze andere algen gaan overheersen. Zij produceren hierbij voor mens en dier giftige stoffen. Het gevolg is dat er dieren sterven, en dat er mensen misselijk worden, diarree krijgen, en huidirritaties of hoofdpijn krijgen. In Japan en Australië maken blauwalgen zelfs het drinkwater ondrinkbaar. De klimaatopwarming van de laatste decennia werkt in het voordeel van de algenbloei. Dit is een tendens, die je over de hele wereld kunt waarnemen.

-Klimaatverandering is niet de enige bijdrage die de mens levert aan dit fenomeen, dat het leven laat sterven in de zee. Meststoffen die mensen vanaf de akkers uitspoelen in sloten, rivieren en zeeën, veroorzaken een uitbundige algengroei, die alle bestaande flora en fauna om zeep helpt.

-Bevolkingsgroei, uitdijende industrie, de opmars van landbouw en vervuiling met onbehandeld rioolwater leiden in Afrika, Azië en Latijns-Amerika tot vervuiling van de rivieren. Het aantal ziektekiemen en chemicaliënis met meer dan de helft gestegen, met als gevolg een groter risico op cholera en tyfus. We hebben het hier over het drinkwater van mensen, over de kwaliteit van water waarmee voedsel bereid wordt en waarmee gewassen worden besproeid.

- Klimaatverandering is één van de factoren die zorgt voor en algenbloei in rivieren als de Gele Rivier, de Ganges, de Colorado en de Niger. Maar het water daalt ook door de bouw van stuwdammen, en omdat mensen het water gebruiken voor irrigatie en consumptie.

-Is waterdaling op bepaalde plekken een probleem, elders is juist stijging van het waterpeil een zorgpunt. Grote rivieren als de Bamaputra, de Mekong, de Indus, de Ganges en de Yangtzee zijn afhankelijk van de gletsjers in het Himalayagebied, die veel te hard smelten. Die gletsjers zullen eerst een overvloed aan water brengen, maar dan voorgoed verdwijnen, met als gevolg dat de drinkwatervoorziening voor ongeveer 1,6 miljard mensen in landen als China, Pakistan en India uitgeput raakt.

-Een paar mondiale gegevens in verband met gletsjers. In de laatste 25 jaar van de vorige eeuw verdween jaarlijks 22 centimeter ijs. In de eerste 15 jaar van deze eeuw nam dat toe tot 43 centimeter ijs per jaar. Bijna het dubbele. In 2100 zal een derde tot de helft van alle gletsjers zijn verdwenen. En dan heb ik het nog niet met je over de zoetwaterbronnen in Europa. Landen als België en Nederland behoren tot de landen, die zich zorgen moeten maken over het grondwaterpeil.

- De zon is behalve de belangrijkste vriend van de mens, ook een heel belangrijke vijand worden. Tussen 1906 en 1916 is in de wereld de temperatuur 1 graad gestegen en in jouw land Nederland zelfs 1,9 graad. Tussen 1906 en 1980 1 graad, daarna 0,9 graad. In de eerste 75 jaar is de stijging dus ongeveer gelijk aan de volgende 40 jaar. De aarde warmt dus niet alleen op, maar doet dit steeds sneller.

- Grondwater is een probleem geworden, ook in Nederland en België. Steeds vaker zie je dat erg natte perioden hier zich afwisselen met erg droge. Dat leidt tot uitdroging van de bovenste grondlaag. We bedenken allerlei manieren om beter om te gaan met dat grondwater, maar de oorzaken liggen in de landbouw en veeteelt, in de industrie en in onze waterbehoefte voor drinken, in dingen als de tuin sproeien en douchen. Die zaken onttrekken meer en meer grondwater aan het land.

- Als het om opwarming en verhitting gaat, komen de beelden op van bosbranden in Australië, maar Siberië spande in 2020 de kroon met 19 miljoen hectare verloren land; iets meer dan de helft hiervan was bos. In het eerste coronajaar waren de bosbranden op de wereld sowieso heviger dan ooit. Bij het blussen van bosbranden is water hard nodig. Maar dat gaat weer ten koste van het drinkwater. Je kunt je voorstellen dat er bij een verzengende hitte van 40, 45 graden die in december zomaar kan voorkomen in Australië, de behoefte aan blus- en drinkwater groter is dan de aanwezige watervoorraad.

-De ellende met al die bosbranden is, dat er enorme hoeveelheden CO2 vrijkomen, die weer bijdragen aan de verdere opwarming van de aarde. Waardoor er weer meer bosbranden ontstaan. Dit leidt tot een enorme sterfte onder dieren en planten, en ook tot uitsterving van soorten. Oerwouden kunnen droger worden en daardoor in grauwe vlaktes veranderen.

-En dan zijn er de bosbranden in de Amazone nog. In augustus 2019 waren er liefst 30 000 brandhaarden; een toename van 85% ten opzichte van het jaar ervoor. De meeste branden zijn aangestoken om het land geschikt te maken voor landbouw en veeteelt. Amazonewouden onttrekken gewoonlijk veel CO2 aan de atmosfeer. Op dit moment dragen ze juist bij aan de opwarming van de aarde. De zuurstof op de aarde neemt hierdoor af.

Tijd om te gaan 'omdenken'; bestaande oplossingen en houding rijken bieden geen uitwegen 

De lijst lijkt me lang genoeg. Van de rijken der aarde hoeven we geen verandering te verwachten. Machthebbers willen hun bevolkingen laten betalen en brengen graag de milieukosten in rekening per persoon. De genoemde bedrijven mogen ondertussen lekker blijven doen wat ze doen, en via reclames hun reputatiemanagement vorm blijven geven. ‘Ja, we jagen kerosine de atmosfeer in, maar we planten en boompje hier en daar…’

De vaak zo bewonderde Elon Musk ziet meer in de ontwikkeling van satellieten voor draadloos telefooncontact en ruimtereizen naar Mars. Richard Branson, ook zo’n populaire lieverd, zit even hoog met zijn hoofd in de wolken. En wij, de burgers, blijven vliegen, auto rijden, palmolie gebruiken en joost mag weten wat. We willen wel iets doen voor het milieu, maar vooral niet ten koste van ons eigen comfort. Terwijl het daar begint.

Al met al is het plaatje niet positief, maar nu we dat in kaart hebben kunnen we eens gaan omdenken. Hoe gaan we de problemen die ik in dit artikel naar voren breng (en in de andere artikelen over de zorgpunten van onze tijd) ombuigen en aanpakken? Ik weiger te accepteren dat er geen oplossingen zijn. Die zijn er. Ik zou het op als volgt willen bekijken:

-Wat is exact de oorzaak van het probleem?

-Wat zijn daarvoor, bij een harde aanpak, de oplossingen?

-In hoeverre zijn die in praktijk te brengen? Welke hindernissen moeten we daarvoor overwinnen? Wordt er al iets gedaan? En wat dan?

Hierbij zal ik het idealisme niet schuwen. Je moet ergens beginnen. In de komende tijd zal ik hier op die vragen  een antwoord proberen te vinden.

Bert is al meer dan 30 jaar organisatietrainer en coach