De paradoxale kant van modern leiderschap

Allerlei mensen beweren dat ze kunnen multitasken. Ten onrechte: in werkelijkheid zijn ze gewoon heel goed  in het switchen van de ene taak naar de andere. Iets wat task switching wordt genoemd. Onze hersenen zijn helaas niet gemaakt voor multitasking. Het brein moet stoppen met de ene taak voor het aan een andere taak kan werken. Uit onderzoek blijkt dat mensen die heel vaak van taak switchen 50% meer vergissingen begaan. Ze besteden ook minstens 50% meer tijd aan elk van beide taken. Ons brein moet volledig gefocust zijn om te kunnen leren.

In mijn boek 'De schakelaar' introduceerde ik het begrip ’switchend leiderschap'.  Dit is iets anders dan multitasken, en iets meer dan task switching. Lao Tse, de man van de paradoxen, zou vrolijk worden van de zin: ‘om te kunnen switchen moet je vermijden dat je switcht’. En het is zo. Wie de 10 ingrediënten van switchend leiderschap voegt bij alle eigenschappen die al van een leider worden gevraagd, zou gek worden. Maar switchen doe je vanuit een ‘nul’-positie; het middelpunt van het kompas.

Ik zal dit met een fantasievoorbeeld duidelijk maken. Stel je voor dat je droomt en dat je in een zaal bent vol magische foefjes. Om je heen vliegen in een overigens rustig tempo allerlei voorwerpen, van links naar rechts, van boven naar onder en van hot naar her. Balken, munten, stoelen, tafeltjes, klokken, koektrommels, je kunt het niet zo gek bedenken. Alles is continu in beweging, en in het midden sta jij. Stil. Je weet, zoals je altijd allerlei raars weet in dromen, dat niets je fysiek kan raken, alles vliegt om je heen, zolang je in je cirkel blijft staan.

Wel ben jij ertoe in staat om de processen te beïnvloeden, omdat je beschikt over magische spreuken en energieën die je kunt uitstralen. In volmaakte rust observeer je wat er gebeurt. Regelmatig vragen dingen om aandacht. Zo zie je een beeldje in de richting van een spiegel bewegen, of een stoel gaat in de richting van een lamp. Dan zeg je een bezwerende spreuk, of je straalt een beïnvloedende energie uit, vanuit je cirkel. Maar je gaat absolute niet uit je cirkel van evenwicht en rust. Binnen die cirkel beweeg je van het een naar het ander, maar je laat je nooit meezeulen naar een andere hoek van de kamer.

Dat vaste punt, die cirkel waar je je in bevindt kan je vergelijken met de wijzers van een kompas. Het kompas kent vier hoofdwindrichtingen. Zo heb je Noord, West, Zuid en Noord. Maar je hebt ook Noord-Oost, Noord-Noord-Oost en Noord-Midden-Oost, etcetera. Als je de eenheden tussen de windrichtingen maar klein genoeg maakt, is het aantal richtingen oneindig.  Maar om de juiste richting aan te wijzen, moet de wijzer van een kompas in het midden vastzitten. Hij moet gecentreerd zijn. Dan kan hij altijd naar de richting bewegen, waar hij moet zijn. Maar wat er ook gebeurt: hij raakt nooit los.

En zo is het ook bij switchend leiderschap. Om je heen vliegt alles alle kanten op. Alles verandert: situaties, mensen, markten, het klimaat, organisaties en technologie. Alles. Maar jij bent geworteld in een stabiel en rustig midden om te kunnen schakelen tussen de verschillende posities. Dit is geen task switching of multitasken, maar direction switching; het schakelen tussen richtingen om je doel te bereiken. Vanuit het (kompas) centrum. Vandaar dat we bij switchend leiderschap spreken van een ‘switching compass center’. Omdat dit een beetje opgeblazen aandoet, kunnen we ook spreken van het switch-centrum.

Maar hoe doe je dat dan als leider, rustig switchend in hectische omstandigheden? Iemand die er goed toe in staat is om in wisselende omstandigheden rustig te blijven, heeft vaak een goed ontwikkeld vermogen om zijn bewuste wil op te leggen aan zijn gevoelens, gedachten en gedrag. Zijn prefrontale cortex heeft zijn limbische onrust goed onder controle, leer ik deelnemers in mijn trainingen. Jezelf aansturen is een eerste vereiste bij leiderschap, omdat dat ervoor zorgt dat je goed in je centrum kan blijven. Dus in de kern switch je niet. Jij niet. Alles beweegt, en jij blijft in je kern, maar richt je op dat wat prioriteit heeft en om aandacht vraagt.

Nu wordt wel verondersteld dat het onmogelijk is voor het ‘leiderschapsbrein’ om zich in te stellen op de informatiestomen van het digitale tijdperk, waarin we ons sinds kort bevinden. De tijden veranderen snel. We moeten eigenlijk veel te snel schakelen met een brein, dat zich in het licht van de eindeloze tijdschaal van het universum nog maar net bevrijd heeft van de jungle en de steppe. Toch hebben we wel instrumenten om de gekte van de moderne tijd aan te kunnen. Zo kennen mensen de kwaliteit van  het 'categoriseren' . Dat moeten en kunnen we al heel erg lang. En dat is erg handig. We kunnen dan de dingen die op ons af komen in categorieën plaatsen, zoals we dat ooit deden met het dierenrijk. Toch blijft de belangrijkste tool voor leiders het switching compass center.

Dat is het middel dat we in de toekomst kunnen inzetten.  Ons vermogen om zelf in rust te blijven en waar te nemen. We kunnen van het een naar het ander schakelen door op onze centrale positie te blijven en ons niet te laten meezeulen. We nemen waar, en we spiegelen wat we zien. En we geven anderen de ruimte om anders te kijken naar elkaar. Door naar elkaars intenties te wijzen. Precies dat doet een switchende leider. Hij brengt naar voren wat anderen beweegt, en probeert mensen zo van elkaar en van situaties te laten leren. Zo ontwikkel je mensen.

Als je weet dat je het moeilijk vindt om rustig te blijven in hectiek, en je weet ook dat je vaak wordt meegetrokken door de zaken die door de ‘magische zaal’ vliegen, waardoor je veel energie verliest (die je dan vervolgens ook niet meer kunt uitstralen), is het waarschijnlijk zo dat je je leiderschap nog wat verder moet ontwikkelen, voordat je er überhaupt al praktisch vorm aan geeft. Wees daar vooral eerlijk over. Er zijn al teveel matige leiders, en het is nooit erg om te leren en een doel te hebben. Leiderschap is volgens velen aangeboren, maar dat kan beschouwd worden als een verouderd denkbeeld. Een leider staat op in bepaalde omstandigheden en verschillende situaties laten verschillende leiders opstaan. Maar iedereen kan zich trainen in het switching compass center. 

Bert Overbeek is trainer, coach en schrijver. Hij helpt organisaties door MD-trajecten op te zetten. Ook was hij betrokken bij de opzet van verschillende organisatie-academies. (bert_overbeek@hotmail.com)