De eigenaardige hersenpan van onze homo sapiens-soort

Het is eigenlijk bizar dat ik zo van mensen houd; dat ben ik eens met mijn vrienden die dit verschijnsel regelmatig opmerken als ik weer eens over mijn trainingservaringen praat. En als ik ‘mensen’ zeg bedoel ik die ene specifieke soort die we ‘homo sapiens’ noemen. De enige mensensoort die we nog hebben. Vroeger hadden we er meerderen. Net zoals je onder apen bonobo’s, makaken en gibbons hebt.

Jij en ik zijn onderdeel van die nog steeds flink uitdijende sapiens-familie. Op dit moment gedragen de bijna 8 miljard homo sapiens-leden zich zoals de sauriërs dat ooit deden. Ze regeren over de wereld, al doen ze dat een stuk slechter dan de giga-reptielen die zo’n 70 miljoen jaar geleden door een meteoriet-inslag aan hun einde kwamen.

Geen sauriër haalde het in zijn hoofd om zijn biotoop om zeep te helpen. Onze soort doet dat wel. Ze moppert op zelfdestructieve gewoontes als roken en teveel alcohol, maar spuit zonder problemen zijn eigen portie kerosine en benzine de lucht in, als dat nodig is om in een behoefte te voorzien of om de wereld te laten zien wat haar status is.

Dat regeren over de wereld lukt dan ook niet zo goed. Homo sapiens heeft de totale planten- en dierenwereld aan zich onderworpen. Met als gevolg, dat de soort verantwoordelijk is voor het uitsterven van een schrikbarend aantal diersoorten. Ook  is ze de klimaatvoorwaarden voor leefbaarheid op onze aarde in hoog tempo aan het beschadigen en ze slaat bovendien regelmatig de eigen soort de hersens in.

Al deze dingen zijn gebaseerd op een eigenaardig ontwikkelde hersenpan, die rijk is aan illusies en de voorkeur geeft aan emotie en instincten boven feiten en waarheden, die niet met de eigen overtuiginkjes overeenkomen.

Homo sapiens is een overlever en een behoeftebevrediger. Ben je verbaasd over het narcisme van je ex, het borderline-gedrag van je buurvrouw, het hyperactieve gedrag van een collega of het gebrek aan empathie van je baas, realiseer je dan dat dat kenmerken zijn van de soort waartoe je behoort.

Momenteel zijn er geleerden, die vermoeden dat wij andere mensensoorten vroeger van hun bestaan hebben beroofd. Het is waar, dat onze soort zich destijds mengde met neanderthalers, maar de in stammenverband intelligent samenwerkende homo sapiens heeft mogelijk ergens besloten dat er een einde moest komen aan de andere soorten.

En waarom? Omdat onze soort niet terugdeinst voor een misdaadje meer of minder, als het een eigen belang dient. We hebben bewezen dat we in staat zijn om oorlog te voeren en lak te hebben aan de dood van dieren, planten en medemensen. We hebben eveneens laten zien dat het ons koud laat als andere mensen hongerlijden en hebben er geen moeite mee om mensen die in nood zijn voor semi-misdadigers te verslijten, als dat ons zo uitkomt.

De conclusie is simpel: homo sapiens is een op zichzelf gericht, opportunistisch wezen, dat als de nood aan de man is, wild om zich heen kan gaan schoppen. Onze soort is, kortom, geen lieverdje, vooral als ze macht heeft en gaat vinden, dat ze lekker moet gaan doen waar ze zin in heeft. Dat kan allerlei ongein tot gevolg hebben.

Nu moet ik in alle eerlijkheid zeggen, dat niet ieder lid van de sapiens-familie zo is. Een substantieel deel is zelfs ronduit zorgzaam, en maakt zich ernstige zorgen over onze planeet en alles wat daarop leeft. Ze zijn van nature betrokken om anderen te helpen. Dat doen ze gewoon; daar denken ze niet over na.

Kan dat een biologische trek zijn? Jazeker, want dieren kennen ook een dergelijk soort altruïsme. En als dieren iets kennen dat wij ook hebben, dan zit het meestal in onze biologie. Dan is het aangeboren, en hebben wij geen goeroe of dominee nodig die ons gaat uitleggen wat onvoorwaardelijke liefde of compassie is.

Die dominees en goeroes, die liefde preken (en als je sociale media afstruint zie je steeds meer mensen die zich die status aanmeten), passen heel goed bij onze soort. Ze hebben altijd werk, en tegen fikse salarissen. Al sinds mensen zich land begonnen toe te eigenen, zijn zij legers of maffia-achtige clubjes, of juist liefdespreken gaan gebruiken om zich te verrijken ten koste van anderen.

Daarvoor waren we druk met overleven, op steppes, savannes en op jachtvelden, maar nadat de agrarische revolutie begon zijn we ons jacht- en overlevingsinstinct gaan gebruiken om onze soortgenoten de hersens in te slaan. Vooral als zij er door natuurlijke omstandigheden een beetje anders uitzien dan wij.

Dus hameren onze zelfbenoemde Facebook-dominees en goeroes op zelfliefde en ‘onvoorwaardelijke’ liefde voor de ander. Voor die liefdesboodschappen is het sapiens-brein erg gevoelig, valt mij op. Ik zei toch al, dat emotie en illusie ons regeert?

Een schrijver zei in de vorige eeuw: ‘Vrede, vrede, vrede roepen de volkeren, en zij slaan elkaar de hersens in.’ En de filosoof en kampoverlevende Menachem Arnoni mopperde dat de mens het maar steeds over liefde heeft, maar dat hij nog minder weet wat dat is dan een stier. En daarvan zien we talloze voorbeelden.

Dus...homo sapiens is niet lief. Ook niet als hij de liefde predikt. Integendeel. Hij slaat mensen die andere ideeën over die liefde hebben, moeiteloos de hersens in, omdat hij vindt dat zijn meninkje DE mening moet zijn van anderen.

Waarom hou ik dan toch van mensen? Omdat ik denk, dat we ons wel degelijk weg kunnen ontwikkelen van het natuurdriftige niveau dat doortrokken is van ‘tribal survival of the fittest’-eigenschappen. Daar hebben we goede leiders en leraren voor nodig, en die zijn er. Leiders en leraren die begrijpen dat homo sapiens, om te overleven, tot allerlei narigheid in staat is.

Ons falen komt vooral voort uit ons overlevingsinstinct. Dat weet in een jungle heel goed wat het moet doet, maar het is in een gedigitaliseerde asfalt- en betonjungle de draad volledig kwijt. En daar wordt homo sapiens niet betrouwbaarder van. Het is ‘ieder voor zich, en god voor ons allen’. En ondertussen mopperen we op onze leiders, of mediteren we voor een betere wereld.

Dat gemopper en gemediteer komt volgens mij voort uit de fijne kant van homo sapiens. De behoefte aan harmonie en omhelzing van elkaar. Er zijn gelukkig mensen bij wie dat sterk ontwikkeld is. Als we die mensen nu eens de macht zouden kunnen geven; dat zou ons echt helpen. Maar ik ken mijn illusies: het zal niet meevallen om de roofdieren onder ons hiervan te overtuigen.

Het komt misschien wel door het testosteron-hormoon. Dat empathie afknijpende, hitsige, agressieve hormoon, dat steeds weer oorlogjes ontketent om de alfa-primaat te mogen zijn. En dan moet ik toch ineens denken aan de bonobo’s. Bij hen hebben de vrouwtjes de macht, en hoewel ook daar fricties voorkomen, lost deze aap problemen redelijk vreedzaam op.

En de mannetjes? Die worden -net als de vrouwtjes trouwens- in hun biseksuele samenlevingsverbanden regelmatig, zeg maar voldoende bevredigd. Daar worden ze toch rustiger van. Minder oorlogszuchtig. Misschien is dat een oplossing voor onze soort? Mogelijk is het een hulpmiddel, ik weet het niet. Wat ik wel weet, is dat homo sapiens de potentie heeft om zichzelf naar een hoger, constructiever niveau te tillen. Daar hoop ik op, en daar richt ik mijn idealen en werk op. Wetend dat ik geen goeroe ben en ook een lid van deze familie, en dus tot dezelfde dingen in staat. Zelfreflectie en werken aan mezelf blijft dus een hoge prioriteit.

De schrijver is geen goeroe, maar een ervaren en succesvol trainer en coach en werkt in de Learning & Development. In zijn werk staat de ontwikkeling van natuurdriftig gedrag naar geestdriftig gedrag centraal. Hij heeft ervaren dat dat individuen en teams helpt, in organisaties en daarbuiten. Hij heeft, omdat het makkelijk is, gewoon een hotmail-account: bert_overbeek@hotmail.com