Als je leider of manager een narcist is...

Narcisten zijn mensen, die in hun jeugd af hebben geleerd om zichzelf te zijn. Ze zijn gekleineerd, genegeerd of verwaarloosd en leerden truukjes om de aandacht te krijgen, die ieder mens nodig heeft, want uiteindelijk is homo sapiens als een plant die naar de zon toe wil groeien en die goed gedijt op aandacht. Omdat narcisten als kind te weinig licht en water hebben gekregen, gaan ze dat later van hun omgeving eisen. Soms openlijk, soms sneaky, maar altijd dwingend.

Daarvoor ontwikkelen ze in hun leven een uitgebreide gereedschapskist. Hierin zitten tools als charme, kameleoneigenschappen, maar ook meedogenloosheid en kilheid ten opzichte van anderen. Deze laatste twee eigenschappen hebben te maken met de manier waarop narcisten door hun gewonde staat-van-zijn de ander zien: als een leverancier van aandacht. Als iemand, die dat wat hij of zij tekort is gekomen, moet leveren.

Alleen is er een probleem. Wanneer iemand een tijdje als aandachts-shot heeft gefunctioneerd, werkt het niet meer. Een narcist heeft altijd meer nodig. De medemens die een tijdje als aandachtsbron heeft gefunctioneerd en daarvoor betaald is met charme, wordt als een wegwerpaansteker in de afvalemmer gedeponeerd. Zonder scrupules, want een narcist is nooit echt een verbinding aangegaan. Dat kan ie namelijk niet, omdat de poort naar zijn werkelijke ik is gesloten. Hij heeft een harnas aangetrokken, en het is de bedoeling dat de omgeving hem voortdurend vertelt hoe geweldig dat harnas is.

Narcisten worden tegenwoordig vaak besproken. Veel vrouwen noemen hun exen zo, zoals die mannen hun vrouwelijke exen graag borderliner noemen. Maar dat echte narcisme, dat kille omgaan met medemensen, ze gebruiken om aandacht en bevestiging te krijgen, dat is meer dan egocentrisch gedrag in een liefdesrelaties.

De zeer ervaren psychiater Judith Orloff, die zowel van biologie, psychologie als spiritualiteit gebruik maakt, zegt dat ze narcisme zo ongeveer de moeilijkst te behandelen stoornis vindt. Ze adviseert met name empathische kwaliteiten om er zoveel mogelijk bij weg te blijven. Juist empathici, die zelfreflectief zijn en geneigd zijn de fout bij zichzelf te zoeken, worden geëxploiteerd door narcisten alsof het lastdieren zijn.

Orloff noemt in haar boek ‘Emotionele vrijheid’ (aanrader 1^e klas!) narcisten emotionele vampieren. Ze zetten hun tanden in je persoonlijkheid, zuigen de energie eruit en laten je volledig verslagen achter. Waarbij jij dan ook nog denkt dat het aan jezelf ligt. En hoewel ook jij niet perfect bent, is hier iets heel anders aan de hand. Je bent gebruikt door een zieke persoonlijkheid, die last heeft van een kwaal die heel moeilijk te genezen is.

Er is iets dat mij in dit verband ernstige zorgen baart. Veel te regelmatig hoor ik in trainingen deelnemers klagen over narcisten in de top. Die deelnemers zijn geen notoire klagers, integendeel. Het zijn leergierige professionals die graag willen groeien, eventueel zelfs door een poosje in moeilijke omstandigheden te functioneren.  Ik neem hun klachten dan ook zeer serieus. Zeker als ze hun verhalen vertellen.

Die gaan over mannen en vrouwen, die op invloedrijke posities zitten, strooplikkers om zich heen verzamelen, kritische geluiden negeren en zelfs bestraffen, en die medewerkers schofferen wanneer het ze maar uitkomt. De leiderschapstijl is uiteraard directief. Wat mij vooral verbaast is waarom dit soort mensen altijd weer op die machtsposities terecht komen. Waarom benoemingscommissies er altijd weer in stinken.

Door de benoeming van één harteloze idioot zetten sommigen (anderen gelukkig niet)  een rem op de talent- en organisatie-ontwikkeling. Of ze daar echter oog voor hebben, valt te betwijfelen Het lijkt eerder op een andere  opvatting van leiderschap. Iemand die op de penningen let in plaats van iemand die verbinding maakt. Het geeft te denken, dat die opvatting van leiderschap uit de daden blijkt van mensen met top-opleidingen.

De vraag hoe je omgaat met zulke leidinggevenden laat zich misschien het beste beantwoorden met een blik op chimpansees. Die vlooien hun alfa aap, of blijven er zo ver mogelijk bij vandaan. Als ze dat niet doen, dan is de kans aanwezig dat ze tot bloedens toe gewond raken. Wees dus je op hoede, en ga de strijd niet aan als je met een narcist te maken hebt. Ik heb er ervaring mee; als ze iets willen, doen ze het toch wel.