Vroeger mochten ze naakt in het schap, de groente en het fruit. Tegenwoordig moet er om de tomaat, kiwi of banaan een plastic verpakking. Staat er biologisch afbreekbaar op de verpakking? Dan is het plastic niet van olie, maar van plant! Plantaardig plastic klinkt misschien te mooi om waar te zijn en dat is het ook.

Hogeschool van Amsterdam student Stanley Kastelijn schreef er een mooie paper over begeleid door docent: Marco Verkooijen

Groente en fruit verpakken in plastic lijkt op het eerste gezicht tegen de principes van duurzaamheid in te gaan. Veel plastic verdwijnt op de afvalhoop om vervolgens verbrand te worden of komt in de natuur terecht. Aan de andere kant blijven verpakte groente en fruit langer vers en beschadigen ze minder snel tijdens transport. Daarnaast zijn veel verpakkingen biologisch afbreekbaar en niet schadelijk voor het milieu. Maar is dat ook zo? Is die verpakking echt nodig? Wat is een biologisch afbreekbare verpakking? Wat zijn de logistieke gevolgen van een verpakking? En zijn er duurzame alternatieven voor de plastic verpakking?

Waarom een verpakking?

Iedere Nederlander gooit jaarlijks bijna 50 kilo voedsel in de vuilnisbak (Milieu Centraal, 2013). Voedsel blijft door de verpakking langer vers en zal minder snel in de prullenbak verdwijnen. Een komkommer zonder plastic verpakking verliest 3,5% van zijn gewicht tijdens de eerste drie dagen in het winkelschap. Een komkommer met een plastic verpakking verliest slechts 1,5% van zijn gewicht gedurende twee weken in het schap (Miller & Aldridge, 2012). Door het verpakken van komkommers blijven ze langer vers en wordt voedselverspilling tegen gegaan.

Naast het tegengaan van voedselverspilling is er nog een tweede argument om groente en fruit te verpakken. Er is met het blote oog geen onderscheid te maken tussen het normaal gekweekte groente en fruit en de biologisch gekweekte soort. Om duidelijkheid te verschaffen voor de klant en de caissière heeft bijvoorbeeld de biologische komkommer van Albert Heijn een blauwe verpakking (Nieuwenhuis, 2013).

Ook is het zo dat verpakkingen een aantrekkende werking hebben op de consument. Als een product in een aantrekkelijke verpakking zit is de consument eerder geneigd om over te gaan tot aankoop (Koopmans, 2001). Bij de biologische komkommer van Albert Heijn wordt dit effect nog versterkt omdat de komkommer in een afwijkende blauwe verpakking zit die bovendien biologisch afbreekbaar is.

Ten slotte zit er een verpakking om de kwetsbare groente en fruit om te voorkomen dat ze beschadigen (AGF.nl, 2009). Aardbeien kunnen niet los in een grote bak liggen. De kans dat ze geplet worden is zeer groot. Beschadigde groente en fruit zijn niet aantrekkelijk voor de consument, zullen niet verkocht worden en leiden tot verspilling.

Verpakkingen om groente en fruit hebben dus wel degelijk nut. Producten blijven langer vers, beschadigen minder snel en zorgen voor een onderscheid tussen normaal en biologisch.

Hoe zit het met het milieu?

Plastic kan honderden jaren in de natuur blijven liggen voordat het afbreekt. Als plastic afbreekt geeft het giftige stoffen af aan het water en de bodem. Daarbij kan plastic afval in de oceaan wilde dieren verstikken of wurgen. Bedreigde zeeschildpadden eten plastic zakken omdat deze op kwallen lijken. Kwallen zijn het belangrijkste voedsel van de zeeschildpad (Cobb, 2013). De Agrarische wereld is verantwoordelijk voor 5% van het plastic afval (PlasticsEurope, 2011). Als het aantal verpakkingen om groente en fruit zou afnemen kan dit een hoop plastic afval besparen.

Hoewel er voordelen aan plastic verpakkingen zitten bieden ze ook veel nadelen. Plastic kan honderden jaren in de natuur blijven liggen, geeft giftige stoffen af en veroorzaakt dierenleed. Daarnaast is al het plastic afval in de natuur geen mooi gezicht.

Biologisch afbreekbaar plastic

De verpakkingsindustrie denkt een oplossing voor het plasticprobleem te hebben gevonden. Biologisch-afbreekbare plastic verpakkingen. Deze verpakkingen zijn niet gemaakt van olie maar van plant. Na gebruik kan de verpakking bij het GFT afval worden weggegooid. Als voorbeeld van biologisch afbreekbare plastic verpakkingen kan gedacht worden aan bakjes waar champignons, kersen of peterselie in zitten (Bio4Pack, 2013). Patrick Gerritsen van Bio4Pack, producent van biologisch-afbreekbare verpakkingen, vindt de term biologisch afbreekbaar ongelukkig gekozen. Alles is immers biologisch afbreekbaar, als het maar lang genoeg de tijd krijgt om af te breken. Dhr. Gerritsen spreekt liever van composteerbaar. Dat wil zeggen dat de verpakking te composteren is. De uiteindelijke compost heeft geen negatieve effecten op de plantengroei (Feij, 2011). De eisen waar de composteerbare verpakking aan moet voldoen zijn vastgelegd in de Europese norm EN-13432. Verpakkingen die aan die norm voldoen krijgen het kiemplantlogo (Europese Commissie, 2001).

Aan composteerbaar plastic kleeft een groot nadeel: ze zal nooit als compost eindigen. Volgens Jan Noteboom van afvalverwerkingsbedrijf AVR van Gansewinkel zullen de plastic verpakkingen die tussen het GFT afval zitten in de verbrandingsoven eindigen. Zodra het GFT afval bij AVR van Gansewinkel binnenkomt zal dit gezeefd worden. De grote materialen (waaronder plastic) blijven na het zeven over en verdwijnen in de verbrandingsoven (Feij, 2011). In het boek “Why Shrink-wrap a Cucumber?” van de auteurs Miller & Aldridge wordt dit ook benadrukt (Miller & Aldridge, 2012).

Als een compostbedrijf composteerbare plastic verpakking na het zeven wel tussen de composthoop zou stoppen, zal de verpakking na 10 weken alsnog in de verbrandingsoven eindigen. Jan Noteboom laat in een uitzending van het NTR programma Keuringsdienst van Waarde zien dat van GFT afval bij een afvalverwerkingsbedrijf 10 weken de tijd krijgt om tot compost te eindigen. Na 10 weken is GFT afval weliswaar compost, de composteerbare plastic verpakking is na 10 weken nog geheel intact (Feij, 2011). Dit komt overeen met de Europese norm EN13432 waaraan composteerbare plastic verpakkingen moeten voldoen. Hierin staat vermeld dat een composteerbare plastic verpakking binnen zes maanden verdwenen moeten zijn (Vinçotte, 2013).

Een oplossing zou recyclen van plastic verpakkingen kunnen zijn. Steeds meer gemeenten plaatsen bakken om plastic afval in te zamelen (Parool.nl, 2013). Helaas blijkt uit een VROM inspectie dat slechts 50% van het plastic afval wordt hergebruikt (Keuning, 2011). Composteerbaar plastic heeft het grote nadeel dat het niet geschikt is om te recyclen. Composteerbaar plastic verzwakt de producten die van het gerecyclede plastic gemaakt worden (Milieu Centraal, 2013).

Biologisch afbreekbaar plastic is dus niet de oplossing voor het plasticprobleem. Plastic verdwijnt nog steeds in de verbrandingsoven en recyclen is ook geen optie. Het enige voordeel dat composteerbaar plastic heeft is dat het van een hernieuwbare grondstof gemaakt is.

Gentech

Composteerbare plastic verpakkingen worden niet gemaakt van olie maar van plant. Op het eerste gezicht lijkt dit een duurzaam idee. Planten zijn in tegenstelling tot olie een hernieuwbare grondstof. Toch kleven er grote nadelen aan het gebruik van plantaardig materiaal voor plastic verpakkingen.

Composteerbare plastic verpakkingen worden gemaakt van genetisch gemodificeerde maiskorrels, vaak afgekort tot gentech mais (Feij, 2011). Aan de maisplant is een extra gen toegevoegd waardoor deze beter bestand is tegen onkruidgif en ongedierte. Greenpeace laat in een filmpje (Greenpeace, 2009) de vele nadelen van gentech zien.

• Het nog niet duidelijk wat de gevolgen van het modificeren van gewassen zijn. Evolutie is al miljoenen jaren aan de gang zonder tussenkomst van de mens. Het is onbekend hoe de gewassen op de lange termijn reageren op het extra gen.
• Gentech gewassen zijn niet onder controle te houden. Doordat gewassen vrij in de natuur staan verspreiden bijen het gen naar andere gewassen.
• Het is niet waar dat gentech gewassen een hogere opbrengst genereren. Uit onderzoek is gebleken dat er geen hogere opbrengst wordt behaald met gentech gewassen.
• Uit een ander onderzoek gebleken dat ongewenste planten en diersoorten resistent worden tegen gentech gewassen. Dit heeft tot gevolg dat er extra zware bestrijdingsmiddelen gebruikt worden (Benbrook, 2009).
• Gentech gewassen zorgen er niet alleen voor dat ze schadelijke planten en dierensoorten uitroeien maar ook onschadelijke planten en diersoorten.
• De grotere vraag naar de grondstof van composteerbare verpakkingen (bijvoorbeeld mais) zorgt er voor dat de voedselprijzen wereldwijd stijgen.
• Boeren kiezen, door de hogere opbrengst van gentech gewassen, er voor hun kostbare landbouwgrond niet meer te gebruiken voor ander voedsel. Dit zou een wereldwijde voedselcrisis tot gevolg kunnen hebben.
• Er worden op dit moment regenwouden gekapt om extra gentech gewassen te verbouwen.
• Greenpeace benadrukt dat het nog volstrekt onbekend is hoe mensen en dieren in de toekomst op gentech gewassen zullen reageren.

Composteerbare plastic verpakkingen waren al geen oplossing voor het plasticprobleem. De grondstoffen van composteerbare plastic verpakkingen zorgen juist voor meer problemen. Problemen die nu al duidelijk te zien zijn, zoals meer bestrijdingsmiddelen gebruiken. Daarnaast is er nog een groot onzeker deel. Hoe zullen wij als mensen in de toekomst reageren op genetisch gemodificeerd voedsel?

Logistiek

Of er nou een gewone of een composteerbare plastic verpakking om de groente of het fruit komt, verpakken zorgt voor een extra handeling in de keten en een langere doorlooptijd. Dit maakt de keten complexer en lastiger te beheersen. Hoe complexer de logistiek, hoe minder duurzaam de verpakte groente en fruit uiteindelijk in het winkelschap eindigen. Het voordeel van verpakken is wel dat groente en fruit langer vers blijven. Hierdoor is het mogelijk groente en fruit in een warmer klimaat te kweken en deze toch nog vers in het schap te leggen. Men kan dan besparen op stookkosten in Nederlandse kassen. De besparing op stookkosten is alleen nuttig als deze opweegt tegen de extra te maken transportkosten. Verpakken van kwetsbare groente en fruit is ook goed te onderbouwen. Het zorgt er voor dat er minder producten beschadigen en er dus minder verspilling plaats vindt.

Hoewel de plastic verpakkingen veel nadelen hebben, kan de logistiek niet meer zonder. Verpakken zorgt voor de mogelijkheid van een langere doorlooptijd en zorgt voor bescherming. Als hier geen alternatieven voor worden geboden zal het plasticprobleem blijven bestaan.

Alternatieven

Het meest simpele alternatief voor de plastic verpakkingen is om geen verpakking te gebruiken. Alle nadelige effecten van een plastic verpakking zijn meteen verdwenen. Toch is het niet in alle situaties wenselijk om groente en fruit onverpakt in het schap te leggen. Gelukkig zijn voor al deze bezwaren voldoende alternatieven te vinden.

De Engelse supermarktketen Co-op besloot in 2007 om komkommers niet langer in plastic te verpakken. In plaats daarvan gaan de komkommers in een kartonnen doos met een versheidsmembraam. Door het versheidsmembraam is het mogelijk meer zuurstof door te laten en CO₂ af te stoten. Het gevolg is dat komkommers maar liefst 40 dagen vers blijven. Daarnaast bespaart deze oplossing 8 ton plastic per jaar (Kiernan, 2007).

Voor kwetsbaar groente en fruit heeft verpakkingsbedrijf Smurfit Kappa een duurzame oplossing: bakjes gemaakt van golfkarton of massief karton. 100% recyclebaar en vervaardigd uit een hernieuwbare bron. De fruitbakjes zijn ontworpen om te voldoen aan de fysieke eisen van de supply chain om ervoor te zorgen dat fruit in optimale conditie aankomt (Smurfit Kappa, 2013).

Om onderscheid te maken tussen de normale en biologische variant van groente en fruit is een verpakking niet nodig. Een stickertje is voldoende. Albert Heijn gebruikt een plastic band om de biologische bananen. GS1 heeft voor groente en fruit de GS1 Databar. Deze barcode kan veel meer informatie bevatten dan de huidige barcodes die in de supermarkt worden gebruikt. Bijvoorbeeld het variabele gewicht, de houdbaarheidsdatum en het batch- of serienummer. Daarnaast is de GS1 Databar in vergelijking met de huidige barcode circa 50% kleiner waardoor deze zeer geschikt is voor op kleine en verse producten (GS1 Nederland, 2013).

Alternatieven die wel duurzaam zijn, zijn er dus al. Nu is het aan de ketenregisseurs om de duurzame alternatieven te omarmen. Als nadeel kunnen de hogere kosten genoemd worden. De versheid is in het voorbeeld van de komkommer van supermarktketen Co-op echter flink verbetert. Co-op hoeft hierdoor minder komkommers weg te gooien en kan juist kosten besparen. Een bijkomend voordeel van echte duurzame verpakkingen is dat duurzaam georiënteerde consumenten eerder geneigd zullen zijn producten in een duurzame verpakking te kopen.

Verpakken moet duurzaam

Dat verpakken in plastic nut heeft is bewezen. Producten blijven langer vers, beschadigen minder snel en zorgen voor de mogelijkheid van een langere doorlooptijd in de logistieke keten. Dat plastic schadelijk is voor mens en milieu is ook bewezen. Plastic kan honderden jaren in de natuur blijven zwerven en geeft schadelijke stoffen af als het wordt wordt afgebroken.

De verpakkingsindustrie dacht een oplossing te hebben gevonden met composteerbaar plastic. Hoewel het een erg mooi streven is om plastic tot compost te maken, verdwijnen de verpakkingen gewoon in de verbrandingsoven. En als we er toch compost van zouden willen maken hebben we er 6 maanden voor nodig. Recyclen van composteerbaar plastic is ook geen oplossing omdat het de producten die van het gerecyclede plastic gemaakt worden verzwakken.

Naast het feit dat composteerbaar plastic de verbrandingsoven in verdwijnt is de genetisch gemodificeerde grondstof van composteerbaar plastic niet duurzaam. Hoewel gentech nu al zorgt voor het gebruik van extra zware bestrijdingsmiddelen is het nog maar de vraag wat gentech in de toekomst gaat doen met mens en milieu.

Gelukkig zijn er duurzame alternatieven. Alternatieven die het milieu niet schaden en toch de voordelen bieden van verpakken in plastic. Hoewel er hogere kosten aan deze verpakkingen zijn verbonden blijft een komkommer langer vers in een duurzame verpakking. Bovendien kunnen verkopers een extra marketing voordeel halen uit echte duurzame verpakkingen. De consument die steeds duurzamer georiënteerd is zal producten met echte duurzame verpakkingen eerder kopen.

Stanley Kastelijn - Hogeschool van Amsterdam

Begeleidend docent: Marco Verkooijen

Literatuurlijst

AGF.nl. (2009). Nieuwe staverpakking voor kwetsbare producten. Geraadpleegd op 19 mei 2013 via http://www.agf.nl/nieuwsbericht_detail.asp?id=45075

Benbrook, C. (2009). Impacts of Genetically Engineered Crops on Pesticide Use: The First Thirteen Years. Geraadpleegd op 22 mei 2013 via http://www.organic-center.org/science.pest.php?action=view&report_id=159

Bio4Pack.nl (2013). PLA verpakking. Geraadpleegd op 28 mei 2013 via http://www.bio4pack.com/index.php?id=62

Cobb, V. (2013). Facts about the impact of household waste on the enviroment. Geraadpleegd op 25 mei 2013 via http://www.reuseit.com/facts-and-myths/facts-about-the-impact-of-household-waste-on-the-environment.htm

Europese Commissie. (2001). Publicatieblad van de Europese Gemeenschappen . Geraadpleegd op 23 mei 2013 via http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2001:190:0021:0023:NL:PDF

Feij, S. (2011). Bio-afbreekbaar. Keuringsdienst van waarde [TV-uitzending]. Hilversum: Nederland 3. Gekeken op 23 april 2013 via http://keuringsdienstvanwaarde.kro.nl/seizoenen/2011/afleveringen/09-03-2011

Greenpeace.nl (2009). Genetic engineering: The world's greatest scam? Gekeken op 23 mei 2013 via: http://www.greenpeace.nl/campaigns/gentech/

GS1 Nederland. (2013). GS1 Databar. Geraadpleegd op 2 mei 2013 via: http://www.gs1.nl/support/barcode/gs1-databar.html

Keuning, W. (2011). Plastic minder hergebruikt dan beweerd. Geraadpleegd op 26 mei 2013 via: http://www.volkskrant.nl/vk/nl/2680/Economie/article/detail/1832806/2011/02/09/Plastic-minder-hergebruikt-dan-beweerd.dhtml

Kiernan, S. (2007). Co-op opts for breathable box liner over shrinkwrap for cucumbers. Geraadpleegd op 17 april 2013 via: http://www.packagingnews.co.uk/news/co-op-opts-for-breathable-box-liner-over-shrinkwrap-for-cucumbers/

Koopmans, F. (2001). De kracht van verpakking. Deventer: Kluwer.

Milieu Centraal. (2013). Composteerbaar kunststof. Geraadpleegd op 26 me 2013 via: http://www.milieucentraal.nl/thema's/thema-2/afval-heb-je-zelf-in-de-hand/verpakkingen/composteerbaar-kunststof/

Milieu Centraal. (2013). Voorkom voedselverspilling. Geraadpleegd op 20 mei 2013 via: http://www.milieucentraal.nl/thema's/thema-1/milieubewust-eten/voorkom-voedselverspilling/

Miller, L., & Aldridge, S. (2012). Why Shrinkwrap a Cucumber? London: Laurence King Publishers.

Nieuwenhuis, E. (2013). Het geweten: voedsel verpakt in voedsel. Geraadpleegd op 18 april 2013 via: http://www.denieuwepers.com/het-geweten-voedsel-verpakt-in-voedsel/

Parool.nl. (2013). Plastic inzamelen vanaf dit voorjaar in hele stad. Geraadpleegd op 26 mei 2013 via: http://www.parool.nl/parool/nl/4/AMSTERDAM/article/detail/3435220/2013/05/02/Plastic-inzamelen-vanaf-dit-voorjaar-in-hele-stad.dhtml

PlasticsEurope. (2011). Plastics - the facts 2011. Geraadpleegd op 21 april 2013 via: http://www.plasticseurope.org/documents/document/20111107101127-final_pe_factsfigures_uk2011_lr_041111.pdf

Smurfit Kappa. (2013). Fruitbakjes. Geraadpleegd op 25 mei 2013 via: http://www.smurfitkappa.com/vHome/nl/Products/Paginas/Fruit_Punnets.aspx

Vinçotte. (2013). De vereisten van de norm EN 13432 . Geraadpleegd op 11 mei 2013 via: http://www.okcompost.be/data/pdf-document/Doc-09n-a-Vereisten-van-de-norm-EN-13432.pdf