Serendipiteit: over CERN, Viennetta-ijs en Harrison Ford (3)

Leonardo Festival

Aanstaande zaterdag mag ik een bijdrage leveren aan het aan Leonardo da Vinci gewijde festival ‘Het oog van Leonardo’, waarin serendipiteit centraal staat. Een goede reden om drie artikelen over het onderwerp nog eens te herplaatsen, oorspronkelijk geplaatst in 2006. NB de voorstelling ‘Het oog van Leonardo’ van Egon Kracht is een aanrader.

Wat hebben de deze week gestarte grootste deeltjesversneller ter wereld (bij CERN in Zwitserland), het beroemde Viennetta-ijs van Unilever en acteur Harrison Ford (Indiana Jones) gemeen? Serendipiteit! Bij CERN gaat men op zoek naar elementaire deeltjes, zonder vooraf precies te weten wat men gaat vinden. En dat mag nu al zo'n € 6 miljard kosten. Het Viennetta-ijs van Ola is dankzij een toevallige gebeurtenis tot stand gekomen. En Harrison Ford? Die schrijft zijn succesvolle carrière toe aan serendipiteit. In dit artikel enkele voorbeelden van hoe het toeval van belang kan zijn bij het doen van cruciale ontdekkingen, voor organisaties, ondernemingen en personen.Al eerder is op deze site ingegaan op het fenomeen van de serendipiteit, in deel 1 en 2 van Serendipiteit en het management van toeval deel 1 en deel 2. Een deel van de reacties kwam erop neer dat men mij vroeg: allemaal leuk en aardig, maar geef eens wat voorbeelden van hoe dat in de praktijk werkt. Is er een model mogelijk?

Om die laatste vraag maar meteen te beantwoorden: nee, ik geloof niet dat een model er toe kan leiden dat binnen organisaties plots met grotere regelmaat grote en toevallige ontdekkingen gedaan zullen worden. Ik zie het begrip serendipiteit vooral als een uitdaging en aansporing, als een methode van kijken en een bewustwording van het feit dat men soms goud in handen heeft zonder het zelf te weten. Het gaat mij er om dat men met een open geest kan kijken naar de dagelijkse realiteit. Alleen dan ziet men het toeval en doet men ontdekkingen die vooraf niet voor mogelijk werden geacht.

Neem het mega-project van CERN in Zwitserland, de grootste deeltjesversneller die door middel van botsingen kleine kernreacties teweeg wil brengen die onder meer het Higgs deeltje zichtbaar moeten maken. We zijn op zoek naar de basis van ons bestaan. We geven er € 6 miljard aan uit, maar zelfs de slimste koppen weten niet wat we precies kunnen verwachten. Juist dat onverwachte,datgene wat we niet weten maar wel kunnen verwachten maakt het experiment zo belangrijk en bijzonder. Kortom, de natuurkunde vormt zoals zo vaak de basis voor onverwachte ontdekkingen, zoals dit ook het geval is geweest bij onder meer rubber, penicilline, klittenband en nylon (en tientallen andere producten). Producten waar vele  multinationals uit zijn ontstaan.

Een voorbeeld dat wat dichter bij huis ligt, is waarschijnlijk de ontwikkeling van het Viennetta ijs van Ola, dochter-onderneming van Unilever. In de NRC van 28-6-2008 staat het volgende hierover te lezen: "De Britse ijsontwikkelaar Kevin Hillman zag in een kookboek dat hij zijn vrouw in 1980 cadeau deed een foto van Mille Feuille-gebak.  Dat bracht hem op een idee: in plaats van gebak met duizend dunne laagjes deeg, room en jam, kreeg hij een taart voor ogen met dunne laagjes ijs en chocola. Twee jaar lang werkten onderzoekers aan de uitwerking van het plan. Bij de technische realisatie speelde toeval een belangrijke rol. Op een dag spuwde een verkeerd afgestelde proefmachine ijs in golflaagjes uit. Die golflaagjes bepalen tot op de dag van vandaag voor een belangrijk deel de het geacht van de Viennetta-ijstaarten. Ontwikkelaar Lochschmidt: 'U wilt weten wat mijn droom is als ijs-ontwerper? Dat mij op een dag ook een Viennetta-toeval overkomt'. "

En dan Harrison Ford. De meest succesvolle acteur ooit, in ieder geval voor wat betreft de box-office omzetten. Wat wil je ook als je hebt gespeeld in blockbusters als Star Wars en  Indiana Jones, en tal van andere hits. De beste man vertrok ooit zoals zoveel 'hoopvollen' naar Hollywood, in het geval van Ford hopend op een baantje bij de radio. Omdat dit niet lukte ging hij aan de slag als timmerman, om wat later bij te verdienen door met acteurs scripts door te nemen. Dat deed Ford zo goed dat hij kleine filmrolletjes kreeg, waarna hij uiteindelijk zijn doorbraak kreeg met American Graffitti. Zijn enige Oscar nominatie? Dat was voor de film Witness, waarin hij een moord moet oplossen in een Amish gemeenschap. En natuurlijk was hij daarin zeer geloofwaardig, want in een van de mooiste scenes van de film wordt een huis in een dag gebouwd. Met Harrison Ford als hardwerkende timmerman. Ford wordt in Hollywood als waarschijnlijk meest down to earth acteur gezien. Zelf schrijft hij zijn hele carrière, goed voor ruim meer dan $ 2 miljard aan film omzet, toe aan serendipiteit.

Met deze aflevering van Serendipiteit en het management van toeval heb ik trachten aan te geven dat het gelukkige toeval in vele vormen tot ons kan komen. het gaat erom open te staan. Met een doel voor ogen vertrekken, maar niet te beroerd zijn onderweg andere paden te bewandelen. En vooral: open staan en een oog hebben voor detail. In het geval van CERN zelfs het allerkleinste detail.