Kan de Nederlandse voetbalcultuur een kritische blik van buiten wel aan?

Bondscoach coaching handboek voor 16 miljoen Nederlanders

Op het WK voetbal van 1938 werd Nederland in de eerste ronde uitgeschakeld - na verlenging. Op het EK onder 17 jaar afgelopen maand verloor Nederland de finale - na verlenging én strafschoppen. Is dit toeval? Valt er iets te leren uit de voetbalgeschiedenis? Zijn er patronen te onderkennen waardoor het Nederlands voetbal wordt gekenmerkt? En doen we er dan iets mee of leggen we de informatie liefst snel naast ons neer omdat de uitkomsten ons niet bevallen? En waarom is dat dan?

‘Kijk eens naar hoe Duitsers, Portugezen of Italianen aan de aftrap van de verlenging staan. Die spelers peppen elkaar op, die gaan ervoor, die maken elkaar gek. En de Nederlanders? Die kijken een beetje treurig uit hun ogen omdat niet in de reguliere speeltijd is gewonnen.’
Foppe de Haan
Bondscoach Jong Oranje 2004-2009

Dat zijn eigenlijk de vragen waar ik mij al zo’n vijftien jaar mee bezighoudt. Het begon ooit met het analyseren van de strafschop. Inmiddels heb ik het functioneren van bondscoaches onder het vergrootglas gelegd. De cijfers liegen niet, maar gaan Nederlandse voetballers er ook iets mee doen? Kan onze voetbalcultuur een kritische blik van buiten eigenlijk wel aan?

Mode in het voetbal
‘Mental training en concentratie zijn hier in Nederland welhaast modewoorden geworden’. Je zou denken, dit komt uit een onlangs verschenen biografie van Louis van Gaal. Niets is minder waar. Het is te lezen op pagina 13 van de sportklassieker ‘De mysterieuze krachten in de sport’ van Joris van den Bergh uit 1941.

Deze journalist besprak toen al het belang van mental coaching, iets waar Karel Lotsy al vanaf midden jaren dertig met het Oranje mee experimenteerde. Wie dan bedenkt dat hier in het huidige voetbal nog steeds weerstanden tegen bestaan, begrijpt dat we spreken over een sport met een hoog gehalte conservatisme, waar vernieuwing lastig in te voeren is. Dat blijkt op velerlei vlak!

Positief en negatief
Laat ik toch positief beginnen. Het beste wat ik kan melden is dat Oranje al honderd jaar lang een tegenstander is die tijdens belangrijke toernooien lastig is te verslaan. Wie Europees of Wereldkampioen wil worden, moet Oranje verslaan.

Dit kan worden gestaafd aan de realiteit sinds 1974, het jaar dat het Nederlandse voetbal wereldwijd doorbrak. Sinds 1974 verliest Oranje tijdens EK’s en WK’s twaalfmaal van latere finalisten, waarvan acht maal van de latere kampioen.

Ook op de Olympische Spelen is de score van Oranje opmerkelijk. In 2008 wordt Oranje tijdens de Olympische Spelen maar nipt verslagen door de latere winnaar Argentinië dat met Lionel Messi aan de aftrap staat. Tijdens vroege Olympische Spelen werd met regelmaat verloren van de latere kampioenen, zoals in 1908, 1920, 1924 en 1928. Dat mag een ver verleden en andere tijden zijn, opmerkelijk is dus dat Oranje al honderd jaar een lastig te verslaan team is. Maar als het je lukt, ben je spekkoper.

Zwakke punten
Maar er zijn genoeg punten die aandacht verdienen. Ergert u zich bijvoorbeeld ook zo aan de vaak zo slecht genomen hoekschoppen bij Nederlandse clubs en Oranje? Dat je denkt, dat kan zelfs ik beter?
Koos van Gelder neemt een hoekschop.Nederland - Duitsland (2-3), gespeeld op 17…

Tijdens de laatste vier kampioenschappen mocht Oranje 89 hoekschoppen nemen, waaruit twee treffers zijn voortgekomen - een score van 2,2%. Gedegen Duits onderzoek over een periode van twintig jaar laat zien dat in de Bundesliga een score wordt gehaald van ruim 8%. Bijna vier keer zo veel doelpunten dus!

Toptrainers als Foppe de Haan ergeren zich dan ook niet voor niets groen en geel aan de Nederlandse ‘hoekschopmentaliteit’. ‘Bij Heerenveen maakten we in één seizoen twaalf doelpunten uit een hoekschop. Daar zat geen geheim achter, er was in wezen niets bijzonders aan. We trainden er gewoon op. Het ging steeds precies hetzelfde maar de tegenstanders konden er geen oplossing voor bedenken.’

Verlengingen
De verlengingen, een ander punt van aandacht. In de geschiedenis heeft het Nederlands elftal slechts één verlenging in zijn voordeel beslist, in 1976 tegen Joegoslavië bij de strijd om de 3e plaats bij het Europees Kampioenschap. Het team had wat goed te maken na de beschamende voorstelling in de voorafgaande halve finale tegen Tsjecho-Slowakije, die verloren werd na verlengingen en waarin Johan Neeskens en Wim van Hanegem uit het veld werden gestuurd. Achteraf bleek dat toch ergens goed voor te zijn geweest, want het leidde tot de enige winst na verlengingen voor Oranje ooit.
Verliezen na verlenging en strafschoppen zit er al vroeg in bij de Nederlandse voetballers

Laten we dan de wedstrijden die het Nederlands elftal in de verlenging liet ontglippen eens bestuderen, gerekend vanaf het eerste WK in 1930. Het eerste verlies in de verlenging is tegen Tsjecho-Slowakije (0-3) tijdens het WK van 1938.

Daarna volgden de volgende verliesbeurten

Groot-Brittannië (3-4) bij de Olympische Spelen van 1948
Tsjecho-Slowakije (1-3) in de halve finale van de EK in 1976
Argentinië (1-3) bij de WK finale van 1978
Rusland (1-3) bij de kwartfinale van de EK in 2008
En natuurlijk in 2010 de verloren finale tegen de Spanjaarden op het WK (0-1)

Opvallend is dat in de laatste vier verloren verlengingen Oranje niet één keer wist te scoren. Het Nederlands Olympisch elftal geeft in 1991 een play-off wedstrijd tegen Australië (1-1 en 2-2 n.v.) in de verlenging uit handen, en tijdens de kwartfinale op de Olympische Spelen 2008 tegen Argentinië (1-2 n.v.) is de uitkomst hetzelfde, verlies. Kijken we alleen naar het grote Oranje dan is de balans één gewonnen, zes verloren.
Verloren van de latere wereldkampioen

Clubteams
Zou er sprake zijn van toeval? Het aantal weergegeven wedstrijden is gering en daarom heb ik ook alle wedstrijden met verlenging met Nederlandse clubteams in de Europacup sinds 1962 geanalyseerd. In totaal werden door Nederlandse clubteams in die periode van de 25 verlengingen er tien gewonnen en vijftien verloren.

Het slechte nieuws is dat de balans negatief wordt beïnvloed door de resultaten sinds het jaar 2000. Sindsdien zijn door Nederlandse teams zeven verlengingen gespeeld en werd vijfmaal verloren. Oorzaken? Een tekort aan conditie, fysieke kracht en weerstandsvermogen ten opzichte van de concurrentie. Na negentig minuten is bij ons de koek op.

En de strafschoppen dan? Wilt het echt weten? Nee, dat denk ik niet. Zelfs de Engelsen beginnen dit nu beter onder de knie te krijgen.

De standaardsituaties zijn de best trainbare aspecten in de aanloop naar een groot toernooi. Er is voor bondscoaches vaak weinig tijd beschikbaar om nieuwe tactische varianten (5-3-2!) in te slijpen, maar zaken als hoekschoppen, vrije trappen en strafschoppen behoren tot de best trainbare onderdelen van het voetbalspel. De aandacht die een bondscoach hieraan besteedt is cruciaal voor het succes van een team tijdens een kampioenschap en kan een ingeslepen cultuurprobleem zomaar verhelpen.

Met wat hulp van het modewoord mental coaching natuurlijk.

Wie de voetbalcultuur bekijkt, kan dan echter nog redelijk op zijn neus gaan kijken. Het heeft bijna 50 jaar geduurd voor doellijn technologie, weliswaar met veel tegenzin, werd ingevoerd. Op strafschoppen moet je als coach nu wel laten trainen, anders maak je jezelf belachelijk. Ook dat heeft vele jaren gekost. Een kritische blik van buiten wordt desondanks niet gewaardeerd. Het voetbal leidt aan het ultieme 'not invented here syndroom': als men het zelf niet heeft bedacht, als je zelf geen voetballer bent geweest, dan kan het niet goed zijn. Dat gaat ten koste van de sportiviteit (doellijn technologie), de resultaten (strafschoppen)  en de fans (scheidsrechtersfouten, buitenspel, harde overtredingen, schwalbes). Maar men komt er mee weg zolang de sport aan populariteit blijft winnen.

‘Bondscoach!, coaching handboek voor 16 miljoen Nederlanders’ is recent verschenen bij Voetbal International  en te bestellen c.q. beschikbaar bij managementboek, Bol.com, AKO, Bruna en overige boekhandels.

Dit artikel verscheen eerder op sportgeschiedenis.nl