We worden dommer...

Laten we eens een paar dingen onder de loep nemen om te kijken hoe het gesteld is met ons intelligentiepeil. Om te beginnen de media. Daarna zullen we de discussie rond het vak geschiedenis bespreken. Maar eerst de media. Er is veel kritiek op de manier waarop media met kennis omgaan. Kranten en online media publiceren wetenschappelijke artikelen vooral als er iets smeuiigs te melden valt. De reden is vrij simpel: anders trekt het geen lezers. En lezers zorgen voor geld.

Niet alleen moeten de koppen aansprekend zijn, wetenschappelijke kennis wordt ook enigszins aangepast om het ‘aantrekkelijk’ te maken voor de consument. Want nieuws moet geconsumeerd worden, en daarom begrijpelijk zijn. En wetenschap is niet altijd direct voor iedereen begrijpelijk.

Informatie moet vooral vermakelijk zijn. Welkom in de amusmentsindustrie. In de vorige eeuw werd daar al flink tegen gewaarschuwd. ‘Brave new world’ van Aldous Huxley is een boek dat het onderwerp behandelde. En Neil Postman schreef ‘Wij amuseren onszelf kapot’; een boek dat de televisiecultuur van de jaren tachtig bekritiseerde, omdat het consumeren van televisie veel minder diepgang tot gevolg had als het lezen van boeken.

Er wordt echt nog wel veel gelezen, zij het vooral digitaal. Maar de berichten moeten aandacht trekken omdat er een enorme concurrentie is in het aanbod. Een belangrijk wetenschappelijk artikel moet dus zo geschreven worden dat het gemakkelijker lezers trekt dan een ander artikel. Gevolg hiervan is dat er flink gerommeld wordt door wetenschappers om een artikel gepubliceerd te krijgen. De voorbeelden hiervan nemen drastisch toe.

Het ‘pleasen’ van lezers staat voorop. Onafhankelijke kwaliteitskranten hebben het moeilijk. Mensen interesseren zich te weinig voor de nuance en kunnen tegenwoordig nauwelijks nog een artikel van meer dan 20 regels tot zich nemen. Geen tijd, geen zin, niet leuk. Het moet ons onmiddellijk ‘pakken’. Vandaar ook de liefde voor politici die het in een paar oneliners zeggen. Als ze daarbij schofferend zijn, is het nog fijner: dat verhoogt de amusementswaarde, want appelleert aan onze behoefte aan emotie.

We kunnen daarbij naar wetenschappers wijzen en naar politici, maar vergeten we daarbij niet onze eigen inbreng: wij willen de dingen zo gepresenteerd krijgen. Wij willen geamuseerd worden. De nuance interesseert ons niet meer zo, want die is vaak complex en lastig. En we willen best dingen leren, maar dan moet het niet te moeilijk zijn. We kijken liever een serie op Netflix, facebooken lekker vlot over vakanties of doen een spelletje op onze smartphone.

Brave new world in levende lijve: we amuseren onszelf kapot. En zo voeden we onze kinderen ook op. Waarmee ik op mijn tweede voorbeeld kom: geschiedenis. Dit vak zou op school te weinig interessant zijn. Rijtjes en jaartallen zouden niet boeiend zijn. Het vak moet aangepast worden.

Maar waaraan? Aan de korte spanningsboog van de leerlingen. En aan hun behoefte aan amusement. Natuurlijk, leren mag en moet zelfs leuk zijn, maar kweken we nu geen mensen die alleen nog maar willen leren wat ze willen. Bas Heijne gaf in het NRC een mooi voorbeeld. Sylvana Simons is druk bezig met de erfenissen van de slavernij, maar is het nu zo dat zij dan niets hoeft te weten over andere kwesties, zoals bijvoorbeeld het conflict tussen Rusland en de Oekraine?

Alleen nog maar dingen leren die je leuk vindt…het lijkt verrassend veel op: alleen nog maar dingen lezen die je leuk vindt. En daar worden we niet slimmer van. Wat doet het met onze mentale weerbaarheid tegen verkeerde leiders? Met onze opvattingen over de wereld? Die worden steeds eenzijdiger, onjuister en ongenuanceerder.

En ondertussen wordt het debat steeds grimmiger. Iedereen meent overal iets van te weten, ‘want dat heb ik toch gelezen’. Mensen zijn steeds minder geneigd tot concessies en verzoening. In het debat moet je steeds wilder zijn. We zien de gevolgen daarvan in de politiek. Denk aanTrump of Poetin. Maar ook op scholen of bij krantenlezers zien we dat de oneliner het wint van de nuance.

Het moge wat somber klinken, maar ik maak me zorgen over het beschavingspeil van onze samenleving. De nuance valt weg tegen de felle kleuren van de heftigheid. Denkers worden overschreeuwd door mensen die ergens iets van menen te weten maar dat niet doen. Dat moeten we toch tegen kunnen houden?

Ik hoor graag jullie mening.