Het personeel van de NS is boos op zijn management. Het materieel deugt niet, de communicatie met Prorail is dramatisch en machinisten en conducteurs krijgen de klanten niet meer uitgelegd waarom er zoveel vertragingen zijn. Het moet wel erg slecht gesteld zijn in de relatie met je werkgever als je hem zo openlijk afvalt en aan de schandpaal nagelt. (Lees ook even het artikel 'Seks in het bedrijfsleven? Met de feestdagen?' hieronder)
Ik werkte tussen 1979 en 2001 in vaste dienst bij de NS. Ik begon er als schoonmaker en eindigde als managementtrainer. Daartussendoor was ik ondermeer journalist, teamleider, hoofd en daarvoor conducteur. Ik weet dus wel een beetje waar ik over praat, temeer daar ik na 2001 nog vaak door de NS en aanverwante bedrijven ben ingehuurd.
Veel NS’ers denken dat de relatie tussen werkvloer en management is verslechterd toen het bedrijf rond 1992 door Den Besten ‘uit elkaar werd getrokken’. Vroeger was alles NS, de communicatie zou toen beter zijn en de relatie met het management veel beter. Voor den Besten had je Ploeger en dat was een aimabele man.
1992 was wel een cruciale tijd. Agressie was altijd al wel een thema onder conducteurs, maar de dood van een collega in Leeuwarden zette het onderwerp op scherp. En dan was er de privatisering: NS viel uiteen in business en service units, waar het daarvoor een eenheid was geweest, zo heet het.
Waar je voorheen ‘effe’ wat regelde met je gemoedelijke collega van de verkeersleiding, daar moest je nu formeel bellen en je houden aan de gespreksdiscipline. Het zou er slechter op zijn geworden. Welnu, dat is echt onzin, weet ik uit ervaring. Ik herinner me de broeierige relatie tussen machinisten en de verkeersleiders van daarvoor. Die konden behoorlijk op elkaar schelden.
Ook tussen de perronopzichter en het treinpersoneel bestond soms een gespannen relatie. Met name het ‘taakgroepverhaal’ speelde hier een rol. De machinist zat destijds al in taakgroep (lees: salarisschaal) 57, waar een conducteur en perronopzichter in 56 zaten. Lager in de hierarchie dus. Ondertussen moesten perronopzichters wel zaken gedaan krijgen van machinisten. Ze hadden een sturende rol.
Aangestuurd worden door iemand die lager in de pikorde stond, in een mannenwereld die stijf stond van de hiërarchische verhoudingen, dat moest wel tot spanningen leiden. De verhoudingen waren absoluut niet heel veel minder lastig dan tegenwoordig. Tegenwoordig moppert treinpersoneel op ‘bijsturing’, vroeger had de verkeersleiding het gedaan. En omgekeerd mopperen verkeersleiders op treinpersoneel.
En de relatie met het management? Uit mondelinge overlevering weet ik dat het gedonder tussen het NS-personeel en zijn management al in 1903 begon, en waarschijnlijk al daarvoor. Het waren de jaren dat het marxisme vaste voet had gekregen in Europa. De spoorwegen hadden (en hebben nog steeds) een stevige vakbondskern en in 1903 leidde dat tot de inmiddels bijna vergeten spoorwegstaking.
De machinist Karel uit Zwolle vertelde mij verhalen over die tijd, die hij gehoord had in zijn begintijd bij de NS. Karel verliet de NS in 1989; hij was er begonnen in 1943. Er liepen toen nog spoormensen rond uit 1899. Het waren de tijd dat je nog trots was dat je zo lang bij de spoorwegen werkte.
‘Altijd was er de strijd tussen Jan met de pet en de witte boorden’ lachte Karel, die onafscheidelijk was van zijn sigaar. Die strijd is bij de NS nooit weg geweest. Zelf maakte ik verschillende NS-stakingen mee aan het begin van de jaren tachtig. De sfeer was behoorlijk grimmig. Mensen die werkwillig waren, werden sociaal behoorlijk onder druk gezet door sommige collega’s, al verklaarde de bonden zich tegen dat soort praktijken.
Ik heb de kritiek van management op medewerkers en van medewerkers op het management bij de NS altijd gehoord. En niet alleen bij de NS. In vrijwel alle organisaties waar ik werkte zag ik deze ‘wij-zij’-sfeer. Je hoort hem ook terug bij mensen als Wilders die een onderscheid maakt tussen Henk en Ingrid, en de ‘elite’.
Het is een maatschappelijk verschijnsel, en ik kom dan ook niet zo onder de indruk van NS-personeel dat het niet ziet zitten in zijn directie. Zowel directies als medewerkers zijn verantwoordelijk voor wanprestaties van de NS. Vanochtend vertrok een trein uit Alphen aan den Rijn 2 minuten te laat doordat twee machinisten nog even moesten praten, en in de eerste klas zaten twee conducteurs uitgebreid te redetwisten. Controle kwam pas na Alkmaar op mijn reis naar Hoorn. Ik bedoel maar.
Laten we vooral niet vromen doen dan de paus.
(Bert is te volgen op de twitter account 'Goeroetweets')
Waar vind ik toepasbare kennis en gedeelde ervaringen?
Probeer het Pro-abonnement een maand gratis
En krijg toegang tot de kennisbank. 110 onderwerpen, kritisch, wars van hypes, interactief en geselecteerd op wat wél werkt.
Word een PRO
Bij cursussen zie je frisse medewerkers, en een half jaar zijn ze ingekapseld in de NS-cultuur. Natuurlijk moet je er iets tegen doen. Maar NS is ook nog eens een groot bedrijf en mensen kennen elkaar soms niet van nabij.
In bedrijven waar je een krachtige vakbondscultuur hebt is het nog niet zo verkeerd om je plannen in een vroeg stadium te delen met je mensen. Maar ook bij NS zie je een management dat van alles wil, en medewerkers die hele andere dingen willen.
De oplossing ligt in het bij elkaar brengen van de partijen. Ik heb daar zeker ideeën over maar die uit ik wel tegen betrokken NS'ers. Het klinkt misschien paradoxaal maar het is een prachtig bedrijf, al kunnen de dingen er veel beter.