Medezeggenschap 'pain in the ass'! Of...?

Medezeggenschap is een typisch Nederlands fenomeen, waar de manager van een onderneming van enige omvang wat mee moet, of hij nou wil of niet. Want het is er en het moet van de wet. Maar wat moet die manager er dan mee? Grofweg zijn er twee wegen te bewandelen, namelijk proberen te zorgen dat je er zo min mogelijk ‘last’ van hebt of actief bevorderen dat de medezeggenschap als fris tegengeluid je scherp houdt. Als je de eerste weg kiest dan heb je een gerede kans dat de OR inderdaad een ‘pain in the ass’ wordt, want er zit veel waarheid in het Engelse gezegde ‘when you feed them peanuts,  you get monkeys’.Maar...

Laatst kwam ik bij een directeur van een grote onderneming in het Zuiden des lands (nee, deze keer niet de gloeilampenfabriek) en die hield een heel klaagverhaal over de bureaucratie en de gerichtheid op procedures van de OR. Toen ik daarop zei dat mijn ervaring is dat de cultuur van het overleg een weerspiegeling is van de cultuur van het bedrijf had de beste man even geen tekst.

De tweede weg, die er op is gericht de medezeggenschap als klankbord te faciliteren, is vruchtbaarder. De oplettende lezer, heeft opgemerkt dat ik het nu over medezeggenschap heb, en niet over de OR. Dat is niets voor niets. Bij ‘OR’ ligt de nadruk op de institutie, het middel, bij ‘medezeggenschap’ ligt die op de het doel, invloed van medewerkers op het bedrijfsbeleid. En dit laatste, ‘participation’ wordt in de Angelsaksische HRM literatuur als één van de hoofdelementen genoemd van wat tegenwoordig heet ‘High Performance Work Systems’ (HPWS voor de insiders). En dat hebben we allemaal in Nederland al geregeld, alleen functioneert het niet overal optimaal: er zijn veel vacatures, de deskundigheid laat te wensen over, te grote afstand met de achterban en dergelijke.

De uitdaging aan het management is dus volgens mij niet om de medezeggenschap te marginaliseren, maar om die actief te benutten als klankbord onder het motto ‘tegenspraak brengt ons verder’. Of willen we alleen jaknikkers om ons heen? Uit onderzoek blijkt dat de belangrijkste indicator voor het functioneren van de ondernemingsraad de opstelling van de bestuurder is. Die heeft het dus zelf in de hand.

En nu de wereld van de medezeggenschap zelf. Daar is men er ook van overtuigd geraakt dat de medezeggenschap wel een impuls kan gebruiken. Dat die moet zich moet aanpassen aan de internationalisering van de besluitvorming in concerns, veranderende organisatievormen binnen ondernemingen, de flexibilisering van de arbeidsmarkt en decentralisatie van de arbeidsvoorwaardenvorming. Er zijn de laatste jaren tal van initiatieven geweest die daar invulling hebben gegeven.

Vier scenario’s lijken zich te ontrollen. In de eerste plaats nieuwe coalities, waarbij de ondernemingsraad soms samen optrekt met het bestuur en/of de Raad van Commissarissen, zoals bij recentelijk bij Organon. Ten tweede een samenvloeien van allerlei vormen van directe participatie (heidagen, zelfsturing, projectgroepen etc. etc.) en vertegenwoordigende (indirecte) participatie via de ondernemingsraad. Een derde scenario, waarbij de ondernemingsraad als partner van de vakbonden arbeidsvoorwaardenregelingen afsluit op ondernemingsniveau, lijkt moeizaam van de grond te komen, en dat vooral in de semi-publieke sectoren als de zorg. En tenslotte de OR die de plaats van de vakbond inneemt in cao-loze sectoren.

In het pas uitgekomen boek “Medezeggenschap en organisatieontwikkeling. Vier scenario’s in de praktijk“, geven Marc van de Meer en ik een overzicht van de actuele stand van zaken in de medezeggenschap in Nederland. Het bevat acht casus beschrijvingen (waaronder KPN Retail, Philips, aardappelverwerker Lamb Weston / Meijer, groothandel Technische Unie, ingenieursbureau Movares) met vernieuwingsprojecten, maar ook met valkuilen. Daarnaast een aantal beschouwingen van adviseurs en wetenschappers van naam en faam, waaronder Rienk Goodijk (RUG), Aukje Nauta en Robbert van het Kaar (beid UvA) en Pauline van der Meer Mohr, ex Corporate HR ABN Amro, nu voorzitter CVB Eramus Universiteit. We hebben het boek gemaakt voor het Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie (NCSI), die het adagio hanteren dat de voornaamste bron van vernieuwing in het bedrijfsleven bij de medewerkers vandaan komt en dat je die dus moet mobiliseren.

Voor de manager die er werk van wil maken om van de medezeggenschap een nuttig klankbord te maken hopelijk een bron van inspiratie.

Evert Smit, Basis & Beleid Organisatieadviseurs BV

Boekinformatie:

Marc van der Meer & Evert Smit, Medezeggenschap en organisatieontwikkeling. Vier scenario’s in de praktijk. Van Gorcum, Assen, september 2010.

Verkrijgbaar bij: www.vangorcum.nl, www.ncsi.nl, www.basisenbeleid.nl.