Als je zoals ik manager en trainer bent, zit je nogal eens in een conferentieoord. Tijdens de lunch en tijdens de bijeenkomst wordt er het nodige gedronken. Na de training ook, maar dat is van een andere orde. Nu valt het mij op dat vrouwen in negen van de tien gevallen voor iedereen inschenken en mannen alleen voor zichzelf. Ik wil u uitnodigen om eens rond te kijken of u het zelfde opmerkt. Wat is dit voor verschijnsel? Zijn vrouwen cooperatiever? Zorgzamer? Zijn mannen meer op zichzelf en hun eigen behoefte gericht? En moet het zo blijven of willen we dat het verandert? Het is verleidelijk om een parallel met apen te trekken, onze nauwe geestverwanten, en dankzij Frans de Waal kan dat.
Hij laat ons iets zien van een apenwereld geregeerd door mannetjes, zoals bij de chimpansee, en een apenwereld geregeerd door vrouwtjes, zoals bij de bonobo. Ik maak het onderscheid hier bewust wat zwart-wit, en daarmee verlies je de nuance. Maar laten we de kenmerken van de chimpansee- en de bonobo-samenleving eens op een rij zetten. (Met dank aan 'De aap in ons' van De Waal natuurlijk.)
Chimpanseecultuur
-Alles is doortrokken van hierarchie. Lager in de pikorde betekent het hoofd buigen voor een 'meerdere.
-Mannetjes vechten (soms bloederig) met elkaar om de macht, die niet op basis van leeftijd wordt bepaald of andere eigenschappen wordt bepaald. De status wordt bepaald door de sterkste.
-Een chimpanseegemeenschap is in balans als de hiearchie in balans is. Valt een van de potentiele alfamannetjes de gevestigde orde aan, dan ontstaat er onrust en houden de chimpansees op met spelen. Er ontstaat onveiligheid.
-Alfavrouwtjes komen aan de top omdat iedereen ze als leidster erkent. Het is een kwestie van persoonlijkheid en leeftijd.
-Chimpanseemannetjes vormen verbonden om hun doelen te realiseren. De verbonden worden gemakkelijk losgelaten als de situatie verandert.
-Chimpansees hebben (net als Japanners) formele begroetingsrituelen. Ze onthouden ook wie hen niet nadrukkelijk begroet heeft. Die krijgen een poos later een aframmeling die er soms niet om liegt.
-Chimpanseeleiders kunnen heel intimiderend en agressief zijn als ze hun macht demonsteren. Mensen doen dat subtieler. Saddam Hoessein, vertelt de Waal, liet zijn ondergeschikten aan zijn oksel ruiken.
-Wanneer vrouwtjes in gevangenschap (de dierentuin) het gedrag van een mannelijke leider niet accepteren, vormen ze een coalitie, en die kan heel krachtig zijn.
Bonobocultuur
-Er is een matriarchaat. Leiderschap ligt bij vrouwen, en is bepaald door leeftijd. De mannelijke hierarchie wordt bepaald door moeders.
-Chimpanseemannetjes die met twee vrouwen leven zullen het voedsel opeisen; een bonobomannetje moet bijna smeken om voedsel te krijgen. Soms wordt het zelfs weggejaagd.
-Vrouwtjes beschouwen zichzelf zelden in hierarchische termen, en formele rituelen kennen ze veel minder.
-Oudere vrouwen domineren jongere.
-Seks neemt een belangrijke plaats in in de bonobogemeenschap. Het is een middel om relaties te leggen, om anderen gunstig te stemmen en om vrede te stichten.
-Vechten tussen vrouwen komt veel minder voor dan bij mannetjes.
-Terechtwijzing gebeurt zelden door agressie onder de vrouwtjes van de bonobo.
-Sociale veranderingen en machtswisselingen komen minder voor dan bij chimpansees en dat maakt de gemeenschap stabieler. Chimpanseemannetjes zijn 'opportunistische strategen' (in de woorden van De Waal), waar bonobomannetjes een gracieuze bouw hebben en gevoelige trekken.
Bij mensen liggen dingen wel wat specifieker. We verhullen onze jaloezie, rivaliteiten en loyaliteiten. Maar het feit dat we dat kunnen, zegt niet zoveel over dat wat we zijn. Maar we verraden onszelf. Zo passen we ons aan aan de stem van iemand die we als dominanter ervaren. En naar een leider wordt meer geknikt en gelachen dan naar mensen lager in de rangorde.
Het dier in onszelf leren kennen, leert ons veel over wie we zijn. En om terug te keren naar het voorbeeld van hierboven: mannen denken misschien minder aan anderen dan vrouwen. Dat zou kunnen voortkomen uit een cultuur waarin ze meer voor hun positie moeten vechten dan vrouwen. Precies zoals de chimpansee!
Bron: 'De aap in ons', Frans de Waal. Bert Overbeek schreef recent 'Voer voor jonge bazen' en twittert op Goeroetweets. Een filmpje van zijn business vindt u op www.pitchersupport.com
Waar vind ik toepasbare kennis en gedeelde ervaringen?
Probeer het Pro-abonnement een maand gratis
En krijg toegang tot de kennisbank. 110 onderwerpen, kritisch, wars van hypes, interactief en geselecteerd op wat wél werkt.
Word een PRO
Wat het voor gedrag is weet ik niet. Sommige vrouwen hebben inderdaad de neiging om met de koffiekan rond te gaan. Mannen bedienen (generaliserend!) eerder zichzelf en de vrouwelijke gesprekspartner. Wel valt me op, bij trainingen waar de groep zelf de koffiekannen moet vullen, dat het vaak een man is die de lege kan gaat vullen. Ach, zolang ieder tevreden is met zijn rol is het toch prima.
Mijn manager heeft dit probleem opgelost. Voor een vergadering haalt hij zelf de koffie. Door zijn functie speelt dat bij hem niet.