Ons brein is ongelooflijk sexy!

Het brein is ongelooflijk sexy. Iedereen houdt zich er mee bezig. Ook in de managementwereld. Maar zien we het al terug in het trainingsaanbod van trainings- en managementbureaus? Ik durf te beweren dat de Nederlandse bedrijfstraining op een hoog niveau staat. We kijken hier altijd een beetje op tegen Amerikaanse methodes, waar we ook kwistig gebruik van maken, maar Nederlandse trainers zijn meestal integere professionals, die het echt niet verliezen van hun Amerikaanse tegenvoeters. Ondanks de kwaliteit die we hier bieden, kan je vaststellen dat trainingen erg op elkaar zijn gaan lijken de laatste jaren.

Een model (al dan niet zo genoemd), praktijkcases bespreken, oefening in rollenspel, verdieping door reflectie met elkaar en vooral veel creatieve en interactieve werkvormen. Hoewel organisaties doen alsof ze een nieuw model gebruiken, zie je vaak oude wijn in nieuwe zakken. Niets mis mee, maar we moeten er wel over na durven denken.

In trainingen wordt veel geroepen, wat wel enigszins klopt maar nooit helemaal precies. Zo roepen mensen dat non verbaal gedrag 70% beslaat van de communicatie. Nee hoor, zegt een ander, het is 93%. Mensen knikken op die momenten, omdat ze herkennen dat nonverbale communicatie bepalend is. Niemand vraagt door. Hoe komt de trainer aan die informatie? Op welk onderzoek baseert hij zich? Het lijkt trainees niet te interesseren.

Is het dan belangrijk? Niet alles hoeft toch wetenschappelijk te worden aangetoond? Onze ervaring leert ons toch ook wat? Dat is zo, maar wat moet je met vage uitspraken die we herkennen, maar waarvan we misschien ook het tegengestelde herkennen.

Neem het placebo effect van therapie en training. Trainers en therapeuten zeggen: de methode werkt. Dat zegt niet zoveel. Volgens Dick Swaab heeft een placebo effect vergelijkbare effecten in ons brein als realistische effecten. Dus voor hetzelfde geld herkennen we de uitspraak dat de methode niet werkt.

Van astrologie weten we dat mensen zich in verschillende sterrenbeelden herkennen. Mensen die er in geloven zeggen dan: ik ben een typische Ram, of een typische Tweeling, maar als je Rammen een beschrijving laat lezen van een Tweeling en zegt dat het de beschrijving van een Ram is, herkennen veel Rammen ze zich ook in die beschrijving. Het gaat er dus om wat je gelooft.

We weten uit een recent onderzoek dat slechts 15% van het succes van therapie en training bepaald wordt door de methode. Veel groter is de bijdrage van de trainer. 30% als je hem leuk vindt, 0% als je hem een irritante vent vindt. En als je een buurvrouw of vriend hebt die het begrijpt, is de kans groter dat de therapie of training slaagt.

Het aanprijzen van een methode of model is onvoldoende. Organisaties willen trainers die bij hun mensen passen, en plannen die bij de praktijk van die mensen passen. Daarbij is het bovendien belangrijk dat een trainer en het management een fundament in de organisatie leggen, waardoor het geleerde ook tot een belangrijk onderdeel wordt van de procesgang.

Dit is allemaal niet nieuw. Wat wel nieuw is, zijn de inzichten die uit de neurowetenschappen komen. En die zagen wel aan de poten van de bestaande methoden, al valt het ook wel weer mee. Wat de neurowetenschappen leren, wordt als revolutionair gepresenteerd. Maar dat zijn dan meestal de persoonlijke opvattingen van een neurowetenschapper.

Als Swaab zegt dat onze persoonlijkheid ongeveer gelijk staat aan ons brein, en dat dat gevormd wordt voor, tijdens en kort na de geboorte, dan beweert hij daarmee dat er weinig meer aan ons gedrag te doen is als we ouder zijn. Als dit zo is, kan je gedragstraining en cognitieve therapie wel opdoeken. Het effect daarvan is dan louter placebo.

Maar er zijn ook weer neurowetenschappers die roepen dat de hersenen plastisch zijn en dat we wel degelijk kunnen veranderen als we ouder worden. Dus de dames en heren neurowetenschappers zijn er nog niet uit. En dat klopt dan weer volgens de neurowetenschapper Goldberg, die heeft vastgesteld dat we cognities in de structuur van de hersenen nog niet hebben gevonden.

Hoe dan ook: we kunnen altijd een poging doen om iets te leren. Of leren op de terreinen kennis, vaardigheden en houding een blijvend veranderend effect hebben op onze persoonlijkheid, weten we simpelweg nog niet. Onze beliefs en ervaringen brengen ons ergens, maar die kunnen beïnvloed zijn door placebo effecten.

Learning by heart is een indringend proces. Eigenlijk gaat leren cognitief. Je doet iets, je raakt bijvoorbeeld een hete pan met je handen aan. Vanaf dat moment zeg je tegen jezelf: dit moet ik niet meer doen. Ik moet geen hete pan aanraken. Dat gaat vrij eenvoudig, omdat je je de pijn herinnert (geprezen zij het geheugen!), en die pijn wil je niet nog een keer. Daarom conditioneer je jezelf zo dat je die ervaring niet herhaalt.

Dit wordt al moeilijker als je ouder en vergeetachtiger wordt. Met zo’n hete pan zal het nog wel gaan, maar regelmatig komen ouderen thuis om vast te stellen dat ze het gas onder een pan hebben laten branden. Dan moeten ze echt een methode vinden die hen beschermt tegen dit soort vergeetachtigheid.

Hoe dan ook: het jezelf iets (cognitief) leren door tegen jezelf te zeggen hoe je iets wilt gaan doen, lukt soms wel en soms niet. Het ene kan je gemakkelijk, het ander zal meer moeite kosten, het derde lukt misschien helemaal niet. En daar helpt geen methode tegen. Hoe zeer wij, de trainers, ook roepen dat het kan en gaat en moet. Je hebt kwaliteiten en beperkingen, en dat maakt het leven leuk en het brein ongelooflijk sexy!

Toch moet je het blijven proberen; naar trainingen blijven gaan. Niet geschoten is altijd mis en je weet vooraf nooit of je iets wel of niet kunt leren. Maar je zult er ook een vervolg aan moeten geven, en bij iets moeilijks is dat hard werken. Dat vereist een bepaalde instelling: een open instelling. De bereidheid om je mogelijkheden en beperkingen te ontdekken.

Voor trainers, therapeuten en coaches is er de tip om je dit soort zaken te realiseren. Laat je goed informeren over het brein, leer goed kijken naar de mogelijkheden van je trainees, zet geen standaard’maaltijd’ voor, maar zorg voor maatwerk per deelnemer. Dat je daarbij een methode gebruikt ligt voor de hand. Als je maar weet dat die methode (hoe uniek ook!) niet meer dan 15% van je succes bepaalt.

En managers, hou er rekening mee dat je niet iedere medewerker op dezelfde manier mee krijgt. Leer leven met de beperkingen van je medewerkers en richt je op hun kwaliteiten. Er valt zeker iets te veranderen in organisaties, ook gedrag en cultuur, maar doe het intelligent en met beleid!

Bert Overbeek (pitchersupport.com) geeft in augustus in Amersfoort en Harderwijk inspirerende workshops over het brein en veranderingsprocessen voor managers, trainers, coaches en consultants, zie: http://www.jongebazen.nl/verandermanagement/workshop-voor-managers-trainers-en-coaches-over-het-brein  Bert twittert op Goeroetweets.