ICT- malaise overheid oplossen? Hou het simpel!

In Nederland hebben we moeilijk doen tot een ware kunst verheven. We zijn uitermate bedreven in het verzinnen van moeilijke oplossingen voor lastige problemen. Ook in de politiek steekt dit fenomeen steeds vaker de kop op. Toch zijn simpele oplossingen voor lastige vraagstukken vaak genoeg voor handen.

Een tijd geleden was het weer raak. In Den Haag werd besloten een zware commissie in te stellen, die onderzoek zou doen naar de aanpak van ICT-projecten bij de overheid. Kosten nog moeite werden gespaard. De commissie bestond uit vijf leden van de Tweede Kamer, die speciaal voor de klus een half jaar werden vrijgemaakt. De afgelopen maanden werden verschillende deskundigen uit het werkveld gehoord. Daarnaast vonden er achter de schermen ellenlange vergaderingen plaats. Uiteindelijk kwam men ...

Koos Overbeeke
Helemaal met je eens Ton. Een waakhond is een extra kostenpost en bijna nooit een remedie.

Ook mooi dat je de discussie start en op zoek gaat naar remedies die wel kunnen werken.

De oplossing die je aanreikt is misschien niet gelukkig gekozen. ICTers zouden kunnen opmerken dat de ICT projecten waar het hier om gaat eerder vergelijkbaar zijn met de bouw van een schip.

De berging van een schip is dan zoiets als de crash in een serverpark waardoor het hele systeem plat gaat.

Nu ken ik geen ICT leverancier die dat laatste probleem niet met liefde en plezier op een no cure no pay basis zou willen uitvoeren. Daar ligt het probleem dus niet.
-
Zo’n ICT leverancier zou jou vergelijking kunnen oppakken en betogen dat hij was ingehuurd voor de bouw van een schip. Hij had de aanbesteding die daaraan voorafging ingetekend en omdat hij de laatste prijs bood had hij de opdracht gekregen.

Maar vervolgens blijkt dat het doel waar dit schip voor gebruikt moet worden, de specificaties op deelterreinen en de behoefte aan bijkomende functies niet erg stabiel te zijn. Sterker nog, ze zijn aan voortdurende wijziging onderhevig.

Deze leverancier heeft daarmee een punt.

Vanuit de opdrachtgeverskant zou men hierop kunnen tegenwerpen dat er geen werf te vinden is die onder dergelijke omstandigheden de opdracht aanvaardt. M.a.w. de leverancier zou zijn rug rechter kunnen houden en de opdrachtgever verzoeken eerst in huis orde op zaken te stellen voordat hij een opdracht aanneemt.

Ook deze opdrachtgever heeft een punt.

Maar de mores in de ICT wereld zijn anders. Zoals een ICT directeur die ik aansprak op in mijn ogen onnodige projectoverschrijdingen vorig jaar tegen mij zei: “Koos, in de ICT is dit heel gewoon. Zolang ik niet meer dan vijf maal het budget overschrijdt krijg ik echt geen problemen met mijn bestuurder. Die heeft andere prioriteiten.”

Daarbij komt dat als een leverancier niet met de opdrachtgever in zee gaat, de concurrentie het wel doet. En aan overheidsopdrachten verdienen grote ICT leveranciers goed en de werkgelegenheid van honderden mensen is ermee gemoeid.
-
Dichter bij huis, bij Rijkswaterstaat is een oplossing gevonden die uitstekend blijkt te werken.

Bij Rijkswaterstaat zijn het laatste jaar grote aannemende partijen in financieel zwaar weer geraakt doordat Rijkswaterstaat het risico van ‘meerwerk’ en projectoverschrijdingen naar de leverancier heeft weten te verplaatsen.

Wil je meer informatie over hoe Rijkswaterstaat dat doet?

Hoe Rijkswaterstaat dit voor elkaar heeft gekregen staat beschreven in het rapport voor toezichthouders en commissarissen. Dat rapport is kosteloos verkrijgbaar op: http://www.slagkracht-outsourcing.nl/artikelen/management/toezichthouders-en-raden-van-commissarissen
Willem Mastenbroek
Pro-lid
De waakhond! Weer een fraai voorbeeld van toenemende complexiteit, veel papierwerk en bureaucratische verspilling. Ik zie het al voor me. Men zet alles op alles om het project langs de waakhond te loodsen. Vervolgens is het ‘business as usual’. En als het alsnog misgaat heeft de waakhond het gedaan!

Hou de verantwoordelijkheid waar die thuis hoort. Bij de opdrachtgever en bij de leverancier. Hoe de opdrachtgever het dan aan moet pakken is uit-en-te-na bekend. Zie de cases in het dossier: <a href="https://www.managementsite.nl/dossiers/ict-projectmanagement-overheid-it-projecten" target="_blank" rel="nofollow">ICT projectmanagement bij de overheid</a>. En ‘No cure no pay’ houdt de leverancier in het gareel, Prima suggestie Ton!

PS De related items bij de column zetten beide partijen ook al op het goede spoor.
Willem Mastenbroek
Pro-lid
Zonet een interessante suggestie gelezen van Danny Mekic in NRC/Handelsblad.

Waarom niet een krachtige Rijksdienst voor ICT-projecten in het leven roepen? Een dienst die daadwerkelijk bijdraagt aan de realisering van ICT-projecten.
De financiering daarvan is, in het licht van de 5 miljard die we nu elk jaar verspillen, een peuleschil. Zo’n club kan en moet de concurrentie met externe leveranciers voluit aangaan.

Goede suggestie maar ook dit zal alleen goed uitpakken als de opdrachtgevers duidelijk sturing gaan geven.
Gyuri George Vergouw
Pro-lid
Willem, een Rijksdienst voor ICT projecten in het leven roepen, dat lijkt me nu pas echt papierwerk en bureaucratie in het leven roepen! Ik denk dat men bij de Rijksoverheid gewoon niet moet denken dat men zo anders is dan bedrijfsleven, volgens mij is 95% van de problemen van de overheid op ICT gebied op te lossen met standaardsoftware of tested-soft- en hardware uit andere landen. Liever een smart follower dan een stupid leader, toch?
Willem Mastenbroek
Pro-lid
Gyuri. Als je zo’n dienst het monopolie zou verschaffen dan zijn er de risico’s die jij beschrijft. Ook is er het gevaar van ‘mission creep’ als zo’n dienst teveel verantwoordelijkheid voor projecten toebedeeld krijgt. “Lekker gemakkelijk; zij weten er immers alles van!”

De besluitvorming over ‘wie en wat’ moet in handen van de opdrachtgever blijven. Ook de sturing van het project tijdens de opdrachtuitvoering. Daar zit de kneep.
We moeten af van het idee dat ICT een apart verhaal is. Het is een middel om de bedrijfsvoering van bepaalde publieke taken te ondersteunen en te verbeteren. Dat betekent dat de voor die bedrijfsvoering verantwoordelijke ambtenaren daadwerkelijk hun verantwoordelijkheid moeten oppakken. Zolang dat niet gebeurt blijft het dweilen met de kraan open.

Jouw suggestie om waar mogelijk gebruik te maken van ‘tested-soft- en hardware uit andere landen’ vind ik een goede. We moeten niet denken dat we hier in NL voor alles het buskruit opnieuw moeten uitvinden.
Harry Wiggers
Heel goed dat er een onderzoekscommissie is die dit aan de kaak stelt. Het verschijnsel van verspilling was al heel lang bekend. Nu maar hopen dat er adequate maatregelen worden genomen.

(Zie verder ook een interessant artikel in de NRC over ICT verspilling bij het UWV).

Volgens mij, moet als ervaren rot in het vak van (project)management, de focus liggen op:

1. Goed opdrachtgeverschap. Goed opdrachtgeverschap is in een projectenorganisatie verankerd in de stuurgroep. De stuurgroep is primair verantwoordelijk voor projectresultaten. Ook als een project is uitbesteed.

2. Bewustwording. Externe commerciële partijen hebben andere belangen dan de overheid(sdiensten). Externen hebben het, binnen hun gelederen, vaak over het leveren van "zitvlees". Het zijn de handjes die uren moeten maken en het geld binnenbrengen. Kwaliteit staat vaak niet bovenaan op hun prioriteitenlijstje.

Liever geen Rijks(-cio) of waakhond. Dat is alleen maar overhead. Ze staan ook te ver van de werkelijkheid.

Ik vind het, zoals Ton het in dit artikel aanreikt, een goed idee om met prestatiecontracten te werken. Echter met die aantekening dat als de overheid niet in staat is de gewenste prestaties goed te formulieren je het beter kunt laten.
Nico Viergever
Pro-lid
Allereerst: verreweg (vrijwel 100%) de meeste projecten die op tijd en binnen budget eindigen, worden later beoordeeld als mislukt. Focus op tijd en geld zorgt ervoor dat er te weinig focus is op kwaliteit. Er is een focus op de korte termijn, niet op de lange termijn (gebruik en beheer na het project).

Er is een aantal zwaktes aan te wijzen in het verhaal van de commissie Elias. Allereerst is het niet mogelijk en niet verstandig om diverse soorten projecten op een hoop te gooien. Het tunnelproject van de A73 is niet vergelijkbaar met bijvoorbeeld het project van de OV Chipcard. Overigens heeft de OV Chipcard nauwelijks te maken met technische problemen; het echt grote probleem was daar dat de overheid vond dat diverse onafhankelijke partijen in een zelfde dwangbuis moesten worden gedwongen. Een ICT project? Totaal niet dus.

Een andere groep partijen is onderbelicht.
- Zo'n zes jaar geleden kwam het nieuws dat de UWV een ICT project voortijdig had gestopt. Dit project, WIA, was van start gegaan met een financiële planning van 6 miljoen. Het project werd gestopt toen er een kleine 90 miljoen was besteed, terwijl er een laatste, zeer onzekere financiële planning lag van 125 miljoen.
- Op deze site heb ik een artikel geplaatst, zie https://www.managementsite.nl/ict-projecten-falen-ict-projecten, over SPEER van het Ministerie van Defensie. Enorm uit de hand gelopen.
- Eerder dit jaar werd een falend project bij de SVB gerapporteerd. Een falend ICT project dat niet nodig bleek, technisch niet mogelijk bleek en mislukte.

Wat hadden deze projecten gemeenschappelijke? Alle drie waren ze ICT projecten die door een CIO waren gestart en/of geleid. In mijn artikel over SPEER schreef ik al: ICT-projecten komen in de problemen omdat het ICT-projecten zijn. Deze drie projecten waren alle drie projecten die tot doel hadden om organisaties anders te laten functioneren. Het is dan dodelijk dat een staffunctionaris (in dit geval de CIO, maar het kan net zo goed een HR manager zijn) vanuit zijn technische expertise de veranderingen wil opdringen. Een interne leverancier die de focus legt op het middel (ICT) en niet op verandering (doel).

Wanneer deze redenering wordt doorgezet, helpt de manier waarop de overheid de Gateway Reviews gebruikt, niet effectief. Van CIO's door CIO's waar het had moeten zijn: van bedrijfsvoering door bedrijfsvoering. Daarmee is ook de nieuwe waakhond meer van hetzelfde. Met en tussen CIO's voor CIO's.

Daarmee is dan ook de conclusie daat de Cie.Elias het grootste probleem niet heeft onderkend en benoemd: het Opdrachtgeverschap. Met de juiste kracht en focus, door de juiste persoon. En daarmee dus niet door de CIO, de opdrachtnemer.

Dan nog de suggestie van No-Cure, No-Pay door Ton met het voorbeeld van de gezonken bergingsschepen. In de groep van projecten die ik hierboven aanhaalde, is dit niet of nauwelijks mogelijk. No-Cure, No-Pay is mogelijk met projecten die direct iets tastbaars opleveren, projecten waarvan het resultaat direct kan worden gemeten. Bij projecten die te maken hebben met veranderend gedrag kunnen de meeste resultaten pas veel later worden gemeten, pas na jaren gebruik. Dit, ook gerelateerd aan mijn andere observaties hierboven, staat hier: http://www.viergever.info/nl/prince2lev.aspx
Ton Verbeek
Auteur
Beste Nico,

Natuurlijk zijn ICT-projecten in sommige gevallen bij de overheid uitermate complex. Dat ben ik met je eens. Destemeer reden om veel tijd te stoppen in het voortraject en de beoogde doelstellingen goed tegen het licht te houden. Dat neemt al heel wat van de pijn weg!

Daarbij dient men zich goed af te vragen welke meerwaarde het systeem heeft voor de eindgebruiker. Kan die straks effectiever zijn werk doen? Die vraag moet steeds centraal komen te staan. Want de grootste valkuil bij dergelijke grote ICT- projecten is dat ze beginnen als 'hulpmiddel' en vaak eindigen als doel!

'Kleine kamers leggen de geest discipline op; grote kamers leiden tot versnippering'. Aldus Leonardo da Vinci. Creativiteit heeft vaak een kader nodig. Een strak budget en heldere tussentijdse deadlines zijn alleen maar aan te raden. Die dwingen de opdrachtnemer om veel inventiever te werk te gaan.
Ary Velstra
Ik lees het artikel en het onderzoeksrapport toch wat anders.

Er is absoluut meer uitgegeven dan begroot.
Maar als vragers (de overheid) en aanbieders (ICT leveranciers) eerlijk tegen elkaar waren geweest. Wat hadden die projecten dan gekost? Was het verschil dan nog zo groot?

Mijn inschatting is dan dat het weliswaar nog steeds veeeeeeel beter kan, maar dat zeker 4 van die 5 miljard gewoon nodig is om de toepassingen te maken en te implementeren die nodig zijn om Nederland van goeie informatie te voorzien.
Dik Brouwmeester
Van ICT heb ik op zich weinig verstand, maar de poldermentaliteit zal wel een grote rol spelen. Iedereen wil mee praten en zijn bijdrage terug zien in een project. En inderdaad, de waakhond is er wel, maar slaapt door -of doet alsof hij slaapt- want 'we moeten straks wel weer met elkaar verder'.
Bestuurders hebben het graag over de stip op de horizon en het is de kunst om die stip inderdaad op de horizon te houden.
Leon Dohmen
Pro-lid
Dag Ton,

Zowel Ton Elias als jij schetsen een beeld van IT-projecten dat heel ver van de werkelijkheid afstaat. Daar waar Elias de metafoor gebruikt 'er wordt een auto zonder stuur gebouwd' wens jij eenvoud in een project die niet haalbaar is.

De technische compositie van een IT-oplossing kent een enorm grote hoeveelheid stukjes hard- en software die elk een klein onderdeel zijn van de totale oplossing. Sommige onderdelen zijn bewezen technologie, sommige helemaal nieuw. Andere onderdelen moeten worden ontwikkeld en geprogrammeerd. En er is nog een aantal dat wordt ingekocht. Ook zijn er onderdelen waarvan je aanneemt dat ze er gewoon zijn zoals b.v. een publieke infrastuctuur waarvan KPN een van de bekendste leveranciers is. Voor haast elk onderdeel heb je specialisten en experts nodig en alle onderdelen samen dienen uiteindelijk samengevoegd te worden tot één werkende IT-oplossing.

En dan beperk ik me nog tot de technologie alleen. Technologie zorgt ook nog vaak voor veranderingen in werkwijzen en structuren van organisaties en vraagt om andere/nieuwe vaardigheden van mensen.

Ik denk dat de versimpeling van de werkelijkheid zoals jij, Ton Elias en vele anderen dat trachten over te brengen, bijdraagt aan een verkeerd verwachtingspatroon. Ik vind dat een kwalijke zaak.

Vriendelijke groet,
Leon Dohmen
Willem Mastenbroek
Pro-lid
Beste Leon. En nu? Moeten we maar berusten bij de huidige gang van zaken? Geen suggesties?
Leon Dohmen
Pro-lid
Dag Willem,

Natuurlijk zijn er suggesties om het beter te kunnen doen.

Maar het begint met het (h)erkennen van de (IT) werkelijkheid zoals deze is. Shenhar (Project Succes: a Multidimensional Strategic Concept) biedt hiervoor enige houvast door projecten in te delen in low, medium, high en super high tech, hun impact en de kans dat deze binnen tijd en budget zijn op te leveren (zie tabel 4 in de link hier beneden).

Vriendelijke groet,
Leon

http://recanati.tau.ac.il/sites/nihul.tau.ac.il/files/media_server/Recanati/management/hurvitz/forms/articles/Dov%20Dvir/15.%20Proj%20Success%20Multi%20Dim%20LRP%202001.pdf
Dik Brouwmeester
Ik heb bijzonder weinig verstand van ICT en laat dat graag over aan mensen die daar de juiste verstandelijke architectuur voor bezitten. Maar de kern van deze problematiek zit 'm in de poldermentaliteit. Iedereen wil mee praten en zijn of haar bijdragen terug zien in een project. Ook speelt het idee van 'we moeten hierna ook weer met elkaar verder' een grote rol.

Of een soort van Stockholm syndroom-light, waardoor je steeds terug gaat naar een leverancier van wie je eigenlijk weet dat íe je een poot uitdraait en een twijfelachtig product verkoopt, maar je wilt zo graag aardig worden gevonden als klant.
Willem Mastenbroek
Pro-lid
Een uitgebreide reactie van Dirk-Jan de Bruijn in '<em><a href="https://www.managementsite.nl/ict-projectmanagement-overheid-short-simple" target="_blank" rel="nofollow">ICT projectmanagement overheid</a>. Keep it short &amp; simple. Maar wél met begrip van de complexiteit!</em>'
H. groen
In mijn optiek en ervaring begint het al met de definitie van het project en met name verwachtingen die gecreeerd worden.

niet zelden worden ICT trajecten ingezet vanuit besparingsoptiek en niet vanuit klant optiek. Men stuurt dan snel op het reduceren van kosten en niet op de toegevoegde waarde van de technologie voor de eindgebruiker / klant.

De besparingen cq kostenreducties blijken veelal tegen te vallen. Dat ligt vooral aan de verwachting en de verkeerde focus.

Ook de one size fits all benadering {ERP} doet menig project de das om. Daardoor zijn er vaak gedurende en na het project nog vele aanpassingen nodig die de kosten en duratie van het project opdrijven. Te weinig aandacht is er voor branche specifieke oplossingen, die te makkelijk van tafel worden geveegd, omdat er vaak geen sprake is van een grote speler.

Wat ook buiten beschouwing blijft is dat het aantal 'mislukte' projecten in de private sector nauwelijks minder zijn dan bij de Overheid. De suggestie dat het een zuiver Overheids probleem is, is dan in mijn optiek ook niet geheel juist. alleen de overheids problematiek wordt breed uitgemeten.

Dan komen we terug bij de rol van de implementatiepartner. meerdere malen ben ik toch tegen ICT projecten aangelopen, waarbij ik mij afvroeg waarom de implementatiepartner in het project was gestapt?
Goede analyse van organisatie / processen ontbrak. Geen duidelijke afspraken over doelstellingen en daarmee budget en doorlooptijd. Het willen verkopen blijkt vaak zwaarder te wegen dan een kwalitatief goed project op te leveren.

No cure, no pay benadering is erg lastig maar zoals al eerder gesuggereerd, is een indeling naar risico's [riskmanagement] een essentieel onderdeel voor elk project. Een dergelijke indeling biedt aanknopingspunten om het project op te delen in tijd, budget en mitigatie.
Jaap Reijling
Pro-lid
Allereerst is in mijn ogen een ICT-waakhond voor het Rijk volstrekte onzin. We hebben in het Rijk al bureaucratie genoeg zou ik zeggen. Ik meen echter dat de overheid met een fundamenteel probleem worstelt en dat is dat ze zo veel mogelijk uitvoerende taken
willen onderbrengen in rijksbreed opererende dienstencentra vanuit de veronderstelling dat de aansturing daarvan door middel van budgetten kan worden georganiseerd. ICT moet helpen in het in kaart brengen van de relatie tussen doelstellingen, activiteiten en (financiële) middelen. Kortom, anders geformuleerd, zou de bedrijfsvoering niet complexer mogen worden als gevolg van de doorgevoerde centralisatie. Dan moet immers het kerndepartement van het ministerie op gaan treden als scheidsrechter tussen alle afnemers van de dienstencentra en dat veronderstelt kennis van zaken die ze daar niet hebben. Nu gaat dit allemaal redelijk wanneer het puur producten betreft die je kunt afroepen, maar het wordt al ingewikkelder bij diensten als onderhoud die bovendien nog kunnen fluctueren op grond van een onvoorzien verhoogd verbruik e.d. Afstemming tussen vraag en aanbod is in mijn ogen altijd een zaak van menselijke contacten en relaties. Een computer kan daarbij mogelijk helpen, maar kan op zichzelf die coördinatie niet verzorgen. Mijn pleidooi is dat ICT mensen in de organisatie slimmer moet maken. Als dat niet het geval is, is het ICT-middel erger dan de kwaal.
Aldo de Beunje
Ik heb me vaak verbaasd over de geldverslindende projecten. Goed voorstel: No cure, No pay.
Een prachtige illustratie is deze aflevering van Zembla: Spaghetticode.

https://www.npostart.nl/zembla/02-09-2015/VARA_101375763

Meer over IT en Business